کافه خوندنی

موراکامی اگر بزرگ ترین نویسنده ی ژاپن نباشد، بی تردید از مشهورترین نویسندگان این کشور است. این نویسنده ی سر به زیر و کم حرف – که تس گالاگر، همسر کارور، او را گوشه گیرترین انسان جهان توصیف کرده است – سال هاست به دلیل شهرت بی حد و مرز خود در جهان، به خصوص در امریکا، آماج حمله های روشنفکران ژاپنی است. طبیعی است که در کشوری که با سنت ها درهم تنیده است، آب روشنفکران با نویسنده ای که لباس های جین و تی شرت می پوشد و ترانه های بیچ بویز، و بیل ایوانز گوش می دهد، در یک جوی نرود؛ مخصوصاً نویسنده ای که در داستانهایش نیز، جا به جا، به این قبیل اسم های غربی اشاره می کند. موراکامی اما به سادگی و بی پیرایگی معتقد است تنها از دنیایی پرده برداشته که در توکیوی امروز به چشم می آید، توکیوی روزگار مک دونالد و راک احمقانه ی ژاپنی. شاید انکار برای ادبیات دست به عصای ژاپن دیگر کافی باشد.

هاروکی در سال 1949 در توکیو، پایتخت باستانی ژاپن، به دنیا آمد. اما در کوب بزرگ شد. پدربزرگش یک روحانی بودایی بود و پدرش معلم ادبیات ژاپنی. موراکامی از همان ابتدا مجبور بود علیه این فرهنگ سنتی، که او را احاطه کرده بود، بایستد. از نوجوانی به سراغ بالزاک و داستایوفسکی و دیکنز رفت. «اگر ادبیات ژاپنی می خواندم، مجبور بودم با پدرم درباره اش صحبت کنم که اصلاً حوصله اش را نداشتم.»

او تحصیلاتش را در رشته درام یونانی در دانشگاه «وازه دای» توکیو تمام می کند و به شلوغی این شهر پرهیاهو تن می دهد. انگلیسی اش خوب است؛ برای همین، مدتی را به ترجمه های تجاری و نوشتن متون تبلیغاتی می گذرداند. اما این زندگی کارمندی عطش زنده بودنش را فرو نمی نشاند. در آن سال ها، او در یک ساختمان کوچک نزدیک فرودگاه خانه دارد. یک گربه هم دارد که در خانه انتظارش را می کشد. همان سال ها با همکلاسی اش ازدواج می کند. یوکوتا کاهاشی زیباست. اما نه آن قدر که حسادت کسی را جز خانواده برانگیزد. پدر و مادر هاروکی با ازدواج زود هنگام او مخالف اند. بیشتر از آن، فکر می کنند این دختر بوده که هاروکی را از آن زندگی کارمندی، که کمال مطلوب هر ژاپنی است، دور کرده است.

هاروکی و یوکو با پولی که از بانک وام گرفته اند در حومه توکیو یک کلوب جاز افتتاح می کنند و آن را «پیتر کت» می نامند؛ به یاد گربه ای که اکنون سال هاست مرده است. کلوب جاز هفت سال به کار خود ادامه می دهد. در تمام این مدت، هاروکی با مشتری ها گپ می زند، نوشیدنی سرو می کند، و مست ها را از کافه بیرون می اندازد.

اولین باری که تصمیم به نوشتن می گیرد، یک بعد ازظهر دلگیر است. نشسته است و به بازی بیس بال نگاه می کند. کسی به او می گوید که یک رمان بنویسد. نمی داند کیست. شاید باد بوده: به آواز باد گوش بسپار.

اولین رمان هاروکی، خاطره نویسی اعتراض های دانشجویی است که خود نویسنده هم کم و بیش درآن ها حضور داشت، اما نه آن قدر که از نویسنده ها انتظار می رود. هاروکی خودش می گوید که در دوران دانشجویی، وقتی به سوی پلیس های ضد شورش سنگ می انداخته، با خودش فکر کرده چه کار بیهوده ای، و به خانه بازگشته است.

این رمان در 1979 جایزه ی نشریه گونزو را از آن هاروکی می کند و سرآغاز نویسندگی جدی او می شود. رمان دوم چندان چشمگیر نیست. فروش خوبی هم ندارد. اما رمان سومش تعقیب گوسفند وحشی در کمال شگفتی جایزه ادبی نوما را نصیب او می کند. تعقیب گوسفند وحشی داستان مردی است که در سفری ادیسه وار و سورئال، درگیر لابیرنت یک حزب کثیف سیاسی می شود.

حالا هاروکی جوان امتحانش را پس داده است. کلوب جاز را می فروشد و نویسنده ای تمام وقت می شود. در سال های بعد، اقبال از او روبر نمی تابد. رمان های بعدی اش به اندازه ی قبلی تکان دهنده اند. سرزمین عجایب آب پز و پایان دنیا برنده ی جایزه معتبر تانیزاکی می شود.

رمان پنجمش با عنوان جنگل نروژی تنها در ژاپن، دو میلیون خواننده دارد. این آغاز شهرت فراگیر او است. به عقیده ی بسیار جنگل نروژی مهم ترین کتاب هاروکی است و دور نمایه ای نوستالوژیک دارد. در ابتدای داستان، مرد میانسالی در فرودگاه هامبورگ از هواپیما پیاده می شود و در سالن ریمیکس یکی از ترانه های بیتلز – جنگل نروژی – را می شنود. او به یاد جوانی خود و عشق نافرجامش با دختری روانی و بیمار می افتد.

داستان شیرینی است و شاید در پایان آن متوجه نشوید که چهار نفر از شخصیت ها خودکشی کرده اند.

هاروکی کمی بعد هوای سفر می کند. می خواهد به غرب برود تا هویت راستین آن چه او را بدان متهم کرده اند، دریابد. دو سال به عنوان دانشجوی مهمان به پرینستون می رود و دو سالی را در ماساچوست می گذراند. دراین مدت نیز دو رمان می نویسد، و البته هر دو به زبان ژاپنی. رمان اول جنوب مرز، غرب خورشید است، که در آن مردی بار دیگر به یکی از عشق های دوران کودکی اش دل می بازد و زندگی زناشویی خود را به خطر می اندازد تا با آن دختر فرار کند. عجیب است که در این جا نیز زنان داستان، همچون زنان دیگر آثار موراکامی، بیمار و دست نیافتنی هستند. در پایان کتاب نمی دانیم آیا این رابطه ی بیمار به راستی اتفاق افتاده یا صرفاً تخیلات و فرافکنی های آن مرد بوده است. کتاب دوم، سه جلدی سال شمار پرنده ی کوکی است که در سال 1994 چاپ می شود و برنده ی جایزه ادبی یومیوری می شود.

در سال 1995 هاروکی به ژاپن بازمی گردد. برگشت او بیشتر به یک تراژدی شبیه است تا یک مسافرت خانگی. در آن سال دو اتفاق ژاپن را لرزانده است. در ژانویه، پنج هزار نفر در زلزله کوب «زادگاه نویسنده» مرده اند و، دو ماه بعد از آن، 12 نفر در متروی توکیو مسموم شده اند و جان داده اند. حمله با گازهای سمی مترو یک عملیات تروریستی به رهبری فرقه مذهبی اوم شینریکیو بوده است. دو هزار نفر زخمی شده اند و ملت ژاپن ضربه روانی جبران ناپذیری خورده است.

هنگام حادثه، هاروکی صدها کیلومتر دورتر از کشورش، در بوستون به صفحه ی تلویزیون چسبیده و فاجعه را می بیند. «احساس کردم ژاپن در حال یک تغییر بنیادین است. از پایان جنگ، پنجاه سالی می گذشت و در این سال ها ژاپن از نظر اقتصادی و اجتماعی قوی تر و قوی تر می شد. مردم ثروتمند شده بودند... ما فکر می کردیم زمینی که روی آن ایستاده ایم محکم و قابل اعتماد است؛ اما وقتی زلزله آمد، زمین زیرپای مان دیگر ثبات نداشت. ما فکر می کردیم در جامعه ای امن نفس می کشیم؛ اما وقتی تروریست ها به مترو حمله کردند، دیگر امنیتی در کار نبود. اسطوره ی ایمنی و استواری ما در یک لحظه فرو ریخت.»

نویسنده به ژاپن برمی گردد و دست به کار نوشتن اولین کتاب غیرداستانی اش می شود:

زیرزمین؛ مجموعه ی مصاحبه هایی با نجات یافتگان حادثه و اعضای فرقه اوم شینریکیو. این کتاب در بحبوبه تروریسم و ترس از القاعده در جهان فروش خوبی می کند. آدم ها، هرکه باشند، می خواهند بدانند این نقاب پوش ها کیستند و چگونه فکر می کنند.

این مردهای نقاب پوش از آن پس، گاه و بی گاه در داستان های موراکامی هم حاضر می شوند. آن ها کسی را نمی کشند؛ اما بی سرو صدا در کوچه های توکیو پرسه می زنند و در هیاهوی ژاپن مدرن به دنبال «معنایی» می گردند. آن ها انباشته از خلئی ذهنی اند، غرق در ناامیدی، و در جست و جوی یک منجی.

هاروکی موراکامی در کتاب زیرزمین مقام یک نویسنده را با یک رهبر فرقه مقایسه می کند. می گوید این هر دو شخص در پی داستان سازی هستند و می خواهند هر طور هست اندیشه های شان را واقعی جلوه دهند. هر دو می خواهند «در ذهن خواننده خاطره ای ایجاد کنند» که تا پایان عمر آن ها را رها نکند؛ همان طور که یک داستان خوب، جزیی همیشگی از اندیشه های تو می شود.

کتاب بعدی هاروکی عنوانی نمی تواند داشته باشد جز بعد از زلزله. این مجموعه از شش داستان کوتاه تشکیل شده است. دراین مجموعه بود که موراکامی بالاخره شیوه ی روایت اول شخص را کنار گذاشت؛ و شاید تحت تأثیر کتاب های مستند خود، روایت دانای کل را برگزید. در داستان ابرقورباغه، توکیو را نجات می دهد کرمی در اعماق زمین زندگی می کند. او چشم های ضعیفی دارد و وقتی می خوابد مغزش تبدیل به ژله می شود. کار کرم این است که کینه ی دنیا را جذب و در خود ذخیره کند. چیزی نمانده که او دنیا را به نابودی بکشاند. اما نجات دهنده ی دنیا یک دو زیست شهری است که از داستایوفسکی و کونراد و نیچه نقل می آورد.

بعد از آن، مجموعه داستان های کوتاه فیل غیب می شود را می نویسد. ترجمه این کتاب در امریکا، به خصوص در میان جوان ها، مورد استقبال قرار می گیرد. «وال استریت ژورنال» «کیفیت سورئال» داستان های این مجموعه را می ستاید: «داستان هایی درباره آدم هایی که خسته شده اند، اما خسته کننده نیستند.»

قهرمان داستان های موراکامی به دنبال آرامش ذهنی اند. شباهت آن ها به قهرمان های اگزیستانسیالیستی کامو غیرقابل انکار است؛ خودنسرد، کم حرف، تنها، بی ریشه و لامکان. «همه ی قهرمان های داستان های من به دنبال چیز مهمی می گردند، یا لااقل چیزی که برای آن ها مهم است و این جست و جو نوعی ماجراجویی است؛ یک آزمایش. اما نکته ی مهم آن چیزی نیست که آن ها به دنبالش هستند، بلکه فرایند جست و جو است. این که تو تنهایی، باید مستقل باشی، و باید تا آن جا که می توانی سخت تلاش کنی. آن ها ادیسه های کوچک امروز هستند.»

رمان دهم او، کافکا در ساحل است. در دو ماه دویست هزار نسخه از آن در ژاپن فروش می رود و موفقیت آن به حدی تکان دهنده است که موراکامی آدرس وب سایت خود را به نام این کتاب تغییر می دهد. این داستان از زبان یک پسر پانزده ساله، در فضای وحشت است. پدرش او را نفرین کرده و او از خانه گریخته است. پسر در راه با یک سرباز جنگ جهانی، که بعد از کمای طولانی مشاعرش را از دست داده است، آشنا می شود. سرباز، بعد از درمان فقط می تواند با گربه ها ارتباط برقرار کند. عنوان کتاب نشانه ی نوعی تقابل است؛ کافکا و ساحل، خود آگاهی و ناخود آگاهی، زمین و دریا، زندگی و مرگ. این رمان به ژانر جاده سینما نیز پهلو می زند. شخصیت های مدام درحال حرکت هستند. در ژاپن، در ناکجا آباد، در زیرزمین.

با این همه، موفقیت های موراکامی هیچ گاه آن چنان باید به مذاق او شیرین نیامد. منتقدان ژاپنی او را به خاطر نوشتن کتاب های پرفروش ملامت می کردند: «آن ها از من متنفر بودند.» عده ای دیگر زبان ساده ای را که او پیش گرفته بود دون از شأن می دانستند. کنزابورو اوئی، موراکامی را که به خاطر نفوذ فرهنگ پاپ امریکایی و نمادهای آن، همچون مک دونالد، به شدت زیر سؤال برد. بسیاری می گویند داستان های موراکامی بیشتر امریکایی اند تا ژاپنی. آن ها متعقدند: اگرچه موراکامی میان شرق و غرب پل زده است؛ اما داستان های او ممکن است به جای توکیو در هرجای دیگری، حتی نیوجرسی اتفاق افتاده باشد.

موراکامی در مصاحبه ای که لاری مک کافری با او داشت، می گوید:

«این که می گویند کتاب هایم واقعاً ژاپنی نیستند، خیلی سطحی و بی پایه به نظرم می رسد.» او خود را نویسنده ای ژاپنی می داند که برای ژاپنی ها می نویسد – اگرچه مصالح نویسندگی اش با دیگران فرق می کند. «ابتدا می خواستم یک نویسنده ی جهانی باشم؛ اما بعد فهمیدم چیزی جز یک نویسنده ی ژاپنی نیستم. من حتی در آغاز کارم هم سبک ها و ترفندهای داستان نویسی غرب را به کار نگرفتم. می خواستم ادبیات ژاپن را از درون تغییر دهم، نه از بیرون.» او در همان مصاحبه تأکید می کند که ادبیات ژاپن تحت تأثیر موج ادبیات پسامدرن امریکا قرار نگرفته و تن سپردن به این جریان شاید بزرگ ترین اتهام موراکامی باشد. «آقای اوئی یکی از قهرمان هایم بود. او نویسنده ای است که روحیه می دهد و دلگرم می کند، نگاهش خیلی انتقادی و پیشرو است، اما من، در نهایت، متوجه شدم آثارش را دوست ندارم.»

جی رابین، مترجم آثار هاروکی موراکامی به زبان انگلیسی، در تحلیل  موج مخالفت های روشنفکران شرقی علیه این نویسنده می گوید که ژاپنی ها سنت محک خود – زندگینامه نویسی دارند و نویسنده های ژاپنی بخاطر نگارش آن چه حقیقت نیست نقد می شوند. برای همین است که هنوز نویسنده ای که این قدر ذهنش را رها کرده تا تخیل کند، برای آن ها مایه ی شگفتی است.

این گونه است که موراکامی از رسانه ها و حلقه های روشنفکری کناره می گیرد، اما این به معنای تنهایی مطلق او نیست. او در جهان غرب دوستان بسیاری دارد که صمیمی ترین آن ها ریموند کارور است. «اولین باری که داستان های ریموند را خواندم، شوکه شدم. مثل رعد و برق بود. به خودم گفتم او نویسنده ی محبوب من است. سبک او صادق و صمیمی است. این سبکی است که من می ستایم. از چهره او هم خوشم آمد.»

دیدار موراکامی و کارور خیلی زود به دوستی عمیقی بدل شد. در سال 1987 کارور تصمیم گرفت به امریکا سفر کند. موراکامی برای او یک تخت مخصوص سفارش داد. هرچه بود کارور قد بلند بود و با قواره ژاپنی ها تناسبی نداشت. اما مسافرت به دلیل بیماری کارور لغو شد. تس گالاگر، بعدها کفش های کارور را برای او به یادگار فرستاد.

با کمی دقت می توان دریافت که موراکامی مقلد سنت رئالیسم کثیف کارور در افق ژاپن بعد از جنگ است؛ اما اگر بخواهیم کمی منصفانه قضاوت کنیم، شاید شایسته تر آن باشد که بگوییم او نیز مثل کارور به دنیای اطرافش حساس است. هرکسی با خواندن داستان های موراکامی، وارد لایبرنت توهم زایی می شود که در آن همه چیز آشنا به نظر می رسد؛ اما هیچ چیز آن گونه که باید نیست. خواندن داستان های موراکامی آسان است، اما درک آن ها آسان نیست.

هاروکی موراکامی، بدون شک، زاده ی دوران طلایی ادبیات بین المللی است. کتاب های او به شانزده زبان دنیا ترجمه شده اند و او خود مترجم ادبیات داستانی غرب در ژاپن است؛ مترجم نویسندگانی چون اسکات فیتز جرالد، ریموند کارور، جان اروینگ، پل تروکس. موراکامی، به تازگی، آخرین نسخه ی ناطور دشت سالینجر را به ژاپنی برگرده اند است.

بدلیل حفظ حقوق مولف، متن کامل کتاب در این سایت ارائه نمی‌شود.

بخش بعدی متن را می‌توانید در کجا ممکن است پیدایش کنم - قسمت دوم مطالعه نمایید.