کافه خوندنی

انتقال آنفلوانزا

انتقال ویروس آنفلوانزا از فردی به فرد دیگر به سه روش امکان‌پذیر است: روش انتقال مستقیم، که فرد مبتلا به آنفلوانزا در نزد فرد دیگری سرفه یا عطسه کند و ذرات حاوی ویروس مستقیماً وارد چشم، بینی یا دهان فرد دیگر شوند. راه دوم، فرد ممکن است ویروس را از طریق تنفس ذرات ریزی که بر اثر سرفه یا عطسه در هوا رها شده‌اند و این‌قدر سنگین نبوده‌اند که به زمین بیفتند دریافت کند. راه سوم، از طریق تماس با اشیایی که فرد بیمار با آن‌ها تماس مستقیم داشته یا از آن‌ها استفاده کرده است. ویروس آنفلوانزا می‌تواند حدود پنج دقیقه روی پوست و تا دو روز روی سطوح سخت مثل دستگیرۀ در، گوشی تلفن یا نرده‌های راه‌پله باقی بماند.

مدتی که فرد بیمار قابلیت انتقال آنفلوانزا به دیگران را دارد اصطلاحاً گفته می‌شود که فرد «در حال پخش ویروس» است. افراد مبتلا در روز دوم یا سوم بعد از عفونت بیشترین پخش ویروس را دارند. کودکان به دلیل ضعیف بودن سیستم ایمنی بدنشان ویروس بیشتری پخش می‌کنند و ممکن است حتی قبل از بروز علایم تا دو هفته بعد از عفونت ویروس را پخش کنند. به همین دلیل همه‌گیری‌های آنفلوانزا در پاییز بیشتر است، زیرا کودکان به مدرسه می‌روند، ویروس را به یکدیگر انتقال می‌دهند و آن را به خانه می‌برند.

بعضی از سویه‌های ویروس به آسانیِ سویه‌های دیگر انتقال نمی‌یابند. پادگن هماگلوتینین نه‌تنها تعیین‌کنندۀ چگونگی ورود ویروس به سلول و نیز شدت علایم بیماری است، بلکه بر چگونگی انتشار ویروس از فردی به فرد دیگر هم تأثیر دارد. سویه‌هایی که عمدتاً دستگاه تنفس فوقانی – شامل بینی، حلق و دهان – را مبتلا می‌کنند، با سرفه و عطسه آسان‌تر منتشر می‌شوند. سویه‌هایی که سلول‌های هدفشان در عمق دستگاه تنفس و در ریه‌ها قرار دارند برای فرد مبتلا خطرناک‌ترند، ولی به آسانی به افراد دیگر منتقل نمی‌شوند.

درمان آنفلوانزا

درمان آنفلوانزا عمدتاً بر تسکین علایم بیماری متمرکز است. افراد مبتلا با استراحت، مصرف زیاد مایعات، و پرهیز از دخانیات و الکل می‌توانند به بهبود خود کمک کنند. برای کاهش تب و بدن‌درد داروهای ضدالتهابی بدون نیاز به نسخۀ پزشک از قبیل استامینوفن و ایبوپروفن مفیدند. کودکان و نوجوانان هیچ‌گاه نباید در زمان ابتلا به آنفلوانزا آسپیرین مصرف کنند، زیرا احتمال بروز عارضۀ وخیم نشانگان رای را افزایش می‌دهد. آنفلوانزا معمولاً یک هفته‌ای بهبود می‌یابد.

با پیدایش آنتی‌بیوتیک‌هایی از قبیل پنی‌سیلین در اواخر دهۀ 1930 و اوایل دهۀ 1940، ذات‌الریه که از عوارض آنفلوانزاست قابل درمان شد و به این ترتیب هزاران نفر نجات یافتند. اما آنتی‌بیوتیک‌ها فقط بر عفونت‌های باکتریایی مؤثرند. این داروها روی عفونت‌های ویروسی تأثیر ندارند و در آنفلوانزا فقط وقتی به کار می‌روند که عارضۀ عفونت باکتریایی از قبیل ذات‌الریه بروز کند.

در سال 1966 گروه جدیدی از داروها تحت عنوان آدمنتین‌ها یا مهارکننده‌های M2 معرفی شدند. از داروهای این گروه می‌توان آمانتادین و ریمانتادین را نام برد. روی سطح ویروس آنفلوانزا پروتئینی به نام M2 وجود دارد که به ویروس اجازه می‌دهد بعد از ورود به سلولِ میزبان کپسید پروتئینی‌اش را باز کند. آدمنتین‌ها این پروتئین را مهار می‌کنند و به این ترتیب ویروس نمی‌تواند مواد ژنتیکی‌اش را به داخل سلول میزبان بریزد و به همین دلیل قادر به تکثیر نخواهد بود. آدمنتین‌ها در پیشگیری از بروز علایم بیماری بعد از قرار گرفتن در معرض ویروس مؤثرند و حتی بعد از شروع علایم می‌توانند باعث تخفیف آن‌ها شوند. امروزه از آدمنتین‌ها دیگر زیاد استفاده نمی‌شود، زیرا ویروس به آن‌ها مقاوم شده است.

گروه دیگری از داروهای ضدویروس تحت عنوان مهارکننده‌های نورآمینیداز در سال 1996 پدید آمدند. داروهای این گروه از جمله تامی‌فلو و رِلِنزا باعث قطع عملکرد پادگن نورآمینیداز روی سطح ویروس می‌شوند، به این ترتیب ویروس‌های جدید نمی‌توانند از سلول میزبان خارج شوند و سلول‌های دیگر را آلوده کنند.

پیشگیری

ساده‌ترین راه پیشگیری از ابتلا به آنفلوانزا به حداقل رساندن احتمال تماس با ویروس است. در این زمینه، مؤثرترین کار رعایت موارد بهداشت فردی به‌خصوص شستشوی دست‌ها با آب و صابون یا ضدعفونی‌کننده‌های مناسب با پایۀ الکلی است. راه‌های دیگر پیشگیری عبارت‌اند از خودداری از تماس دست‌ها با بینی، چشم‌ها و دهان، و دوری کردن از افراد بیمار. بهترین راه برای پیشگیری از انتقال بیماری به دیگران، رعایت بهداشت فردی و شستشوی دست‌ها، حضور نیافتن در مدرسه یا محیط کار، و پوشاندن بینی و دهان هنگام عطسه و سرفه است. ضدعفونی سطوح با الکل یا مایع سفیدکنندۀ رقیق‌شده نیز باعث کشته شدن ویروس می‌شود و به کاهش انتقال بیماری کمک می‌کند.

وقتی بیماری در جامعه شایع می‌شود، دست‌اندرکاران بهداشت عمومی اقداماتی در جهت کاهش موارد ابتلا انجام می‌دهند. آن‌ها اطلاعاتی در مورد آنفلوانزا در اختیار جامعه قرار می‌دهند و به مردم در مورد راه‌های پیشگیری و شناخت علایم بیماری آموزش می‌دهند. مدارس، کلیساها و سایر مکان‌هایی که محل گردهمایی جمعیت زیادی است ممکن است تا زمانی که خطر ابتلا به بیماری زیاد است تعطیل شوند، ولی شواهد اندکی در دست است که نشان دهد این کار باعث کم شدن انتقال بیماری می‌شود. تمام این اقدامات برای کنترل انتشار بیماری ارزشمندند، اما مؤثرترین راه پیشگیری از ابتلا به آنفلوانزا تزریق سالیانۀ واکسن است.

واکسیناسیون

واکسیناسیون راه مؤثری برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌هایی از قبیل آنفلوانزاست که در عین حال باعث کاهش انتشار بیماری هم می‌شود. واکسن عبارت است تزریق ویروس ضعیف‌شده (زنده) یا ویروسی که به روش شیمیایی غیرفعال شده (ویروس مرده) به طوری که قادر به ایجاد بیماری نباشد. هنگامی‌که واکسن تزریق می‌شود، سیستم ایمنی بدن بی‌درنگ به آن پاسخ می‌دهد، مثل زمانی که ویروس کاملاً فعال بوده، و علیه آن پادتن تولید می‌کند. پادتن‌هایی که در پاسخ به واکسن در بدن به وجود می‌آیند می‌توانند شخص را، در صورتی که در معرض ویروس بیماری‌زا قرار بگیرد، از ابتلا به بیماری مصون نگه دارند. شخصی که واکسن زده است بعضی از علایم واکنش سیستم ایمنی را مثل تب خفیف بروز می‌دهد، ولی به بیماری شدید مبتلا نمی‌شود.

چون ویروس آنفلوانزا خیلی زود تغییر می‌کند، واکسن آنفلوانزا را باید هر سال تزریق کرد تا سویه‌های قابل پیش‌بینی را پوشش دهد. واکسن‌های آنفلوانزا طوری فرمول‌بندی شده‌اند که از همان ابتدا علیه اغلب سویه‌ها مؤثر باشند. ولی برای تأثیر کامل باید دو هفته صبر کرد. شخص واکسن‌زده اگر در معرض سویه‌ای قرار بگیرد که در واکسن سالانه موجود نبوده، دچار آنفلوانزا می‌شود، یا اگر شخص قبل از این‌که دو هفته از زمان واکسن بگذرد در معرض ویروس قرار بگیرد، احتمال ابتلا وجود دارد. با این وجود، واکسن‌های آنفلوانزا بسیار مؤثرند و واکسیناسیون به خصوص برای کسانی که در معرض خطر ابتلا به عوارض بیماری هستند بسیار مهم است.

اپیدمی و پاندمی

هر سال سویه‌های جدیدی از ویروس آنفلوانزا به علت رانش پادگنی پدید می‌آیند و هر سال دست‌اندرکاران بهداشت و درمان تلاش می‌کنند تا واکسنی را که علیه سویه‌های رایج آن سال مؤثر باشد تولید کنند. اما با وجود همۀ این تلاش‌ها، هر سال در پاییز و زمستان اپیدمی آنفلوانزا رخ می‌دهد. از آن‌جا که فصل پاییز و زمستان در نیمکرۀ شمالی و جنوبی فرق می‌کند، در واقع هر سال دو فصل آنفلوانزا و اپیدمی بیماری رخ می‌دهد که طبق برآوردها باعث می‌شود حدود پانصدهزار نفر جانشان را از دست بدهند.

وقتی که سویۀ کاملاً جدیدی به دنبال بازآرایی به وجود می‌آید که با سویه‌های قبلی تفاوت زیادی دارد و هیچ‌کس در برابر آن مصون نیست، پاندمی رخ می‌دهد. در پاندمی‌های آنفلوانزا به طور متوسط 15 تا 40 درصد کسانی که در معرض ویروس قرار می‌گیرند مبتلا می‌شوند. ولی میزان بیشتر عفونت همیشه به معنای میزان مرگ‌ومیر بیشتر نیست. تعداد موارد مرگ‌ومیر به این بستگی دارد که ویروس چقدر در مقابل سیستم ایمنی انسان مقاومت کند. پاندمی‌ها معمولاً به شکل موجی بروز می‌کنند و موج‌های بعدی معمولاً از موج‌های ابتدایی وخیم‌ترند. پاندمی‌های آنفلوانزا در سراسر تاریخ اتفاق افتاده‌اند، برخی شدیدتر بوده‌اند، ولی همۀ آن‌ها هزاران یا حتی میلیون‌ها کشته برجای گذاشته‌اند.

آنفلوانزا در گذشته

آنفلوانزا نه‌فقط انسان بلکه پستانداران و پرندگان را هم مبتلا می‌کند. ویروس‌های آنفلوانزا در خوک، گوسفند، اسب، اردک، مرغ و بوقلمون هم یافت شده‌اند. آنفلوانزا احتمالاً برای اولین بار 6000 سال پیش، هنگامی‌که انسان به اهلی‌کردن حیوانات پرداخت و با آن‌ها تماس نزدیک پیدا کرد، به انسان‌ها منتقل شده است. به تدریج ویروس‌های آنفلوانزای جانوری با بدن انسان سازگار شدند و جهش یافتند و سویه‌هایی ایجاد کردند که برای انسان بیماری‌زا بودند. هنگامی‌که انسان‌ها یکجانشین شدند، ویروس امکان انتقال آسان از فردی به فرد دیگر را پیدا کرد و اپیدمی‌ها پدید آمدند.

اثبات این‌که شیوع بیماری در گذشته‌های دور پاندمیِ واقعی بوده یا این‌که اپیدمی در منطقه‌ای بزرگ بوده بسیار دشوار است. بیماری‌ها، علل آن‌ها و نحوۀ انتشارشان تا قرن نوزدهم ناشناخته بود، به همین دلیل توصیف‌هایی که نویسندگان مختلف ارائه کرده‌اند بسیار متفاوت‌اند. بیماری‌ها، به‌خصوص بیماری‌های تنفسی، معمولاً به «هوای بد» یا عدم تعادل مایعات بدن نسبت داده می‌شدند. در زمان‌های قدیم هیچ روش مطمئن و مشخصی برای ردیابی شیوۀ انتشار بیماری وجود نداشت و ارتباط بین بخش‌های مختلف جهان بسیار کُند بود و بستگی داشت که پیام‌های نوشتاری به شکل زمینی انتقال یابند یا از راه دریا. طبق اعلامیۀ سازمان جهانی بهداشت، اگر شرح مکتوبی دال بر انتشار بیماری در بخش‌های مختلف دنیا و موارد مرگ‌ومیر زیاد مبتلایان به آن وجود داشته باشد، احتمالاً می‌توان آن را پاندمی یا همه‌گیری جهانی دانست. همچنین، با استناد به سازمان جهانی بهداشت، اگر اپیدمی طی ماه‌های گرم‌تر سال بروز کند، آن را هم می‌توان پاندمی دانست، زیرا در غیر این صورت، میزان شیوع بیماری بعد از پاییز و زمستان کم می‌شود.

در گذشته درک درستی از بیماری‌ها وجود نداشت و به همین علت تعیین دقیق این‌که آنچه به عنوان شیوع بیماری‌های تنفسی ثبت شده واقعاً آنفلوانزا بوده یا یکی دیگر از بیماری‌های عفونی موجود، مثل دیفتری، حصبه، تب دنگی، تیفوس یا حتی طاعون، بسیار دشوار است. آنچه می‌دانیم این است که از زمان‌های بسیار دور بیماری‌های شبیه آنفلوانزا رایج بوده‌اند.

بدلیل حفظ حقوق مولف، متن کامل کتاب در این سایت ارائه نمی‌شود.

بخش بعدی متن را می‌توانید در پاندمی های آنفلوانزا - قسمت چهارم مطالعه نمایید.