زیرگونه‌های آنفلوانزای A
روی سطح خارجی ویروس آنفلوانزا دو نوع ذرۀ پروتئینی قرار دارد که هماگلوتینین و نورآمینیداز نامیده می‌شوند. هماگلوتینین به ویروس اجازه می‌دهد تا به سلول میزبان بچسبد و مولکول آران‌ای خود را وارد سلول کند. نورآمینیداز خارج شدن ویروس‌های جدید ساخته شده از سلول میزبان را کنترل می‌کند. هماگلوتینین و نورآمینیداز پادگن هستند، به این معنی که آن‌ها سیستم ایمنی بدن انسان را تحریک می‌کنند تا با ساختن پادتن به حضور ویروس‌ها پاسخ دهد. 15 نوع پادگن هماگلوتینین و 9 نوع پادگن نورآمینیداز تا به حال برای ویروس آنفلوانزای A شناخته شده است.
زیرگونه‌های ویروس آنفلوانزای A بر اساس نوع پادگن‌های هماگلوتینین و نورآمینیدازهای موجود بر سطح سلول نامیده می‌شوند. برای نام‌گذاری این زیرگروه‌ها دو حرف H (برای هماگلوتینین) و N (برای نورآمینیداز) و نیز دو عدد که نوع این پادگن‌ها را تعیین می‌کند اختصاص داده می‌شود. شناخته‌شده‌ترین زیرگونه‌های آنفلوانزای A عبارت اند از H1N1، نوعی از آنفلوانزای خوکی؛ H2N2، که در سال 1957 پاندمی شد؛ H3N2، که در سال 1968 پاندمی ایجاد کرد؛ و H5N1، نوعی از آنفلوانزای پرندگان که در انسان‌ها علایم شدید به وجود می‌آورد، ولی به آسانی از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود.
علایم و عوارض آنفلوانزا
ویروس آنفلوانزا همان ویروسی نیست که باعث سرماخوردگی می‌شود، هرچند بسیاری از علایم آن‌ها در مراحل ابتدایی بیماری ممکن است شبیه باشند. علایم آنفلوانزا معمولاً به طور ناگهانی – گاهی چند ساعت بعد از مواجهه با ویروس – شروع می‌شوند. اولین علامت معمولاً تب متوسط تا شدید (38 تا 39 درجۀ سانتیگراد) است که با لرز همراه می‌شود. اغلب مبتلایان آنفلوانزا احساس خستگی و ضعف دارند که گاهی به قدری شدید است که نمی‌توانند از تخت خارج شوند (بجز برای رفتن به دستشویی). ممکن است در سراسر بدن به خصوص در پشت و ساق پا درد عضلانی داشته باشند. آنفلوانزا ممکن است باعث بروز سرفۀ خشک، آب‌ریزش بینی و چشم، بی‌اشتهایی و سردرد هم بشود. کودکان کم‌سن مبتلا به آنفلوانزا ممکن است دچار تهوع، استفراغ و اسهال هم بشوند. در حالی‌که سرماخوردگی فقط چند روز طول می‌کشد، علایم آنفلوانزا ممکن است یک هفته یا بیشتر دوام داشته باشند و چند روز بعد از آن هم شخص باید صبر کند تا به حالت عادی بازگردد.
در افراد بالغ سالم آنفلوانزا معمولاً خود به خود برطرف می‌شود، یعنی بدون درمان خاصی سیر بیماری طی و بهبود کامل حاصل می‌شود. اما گاهی آنفلوانزا مشکلات جدی‌تری ایجاد می‌کند که منجر به بستری شدن در بیمارستان و حتی مرگ می‌شود. این عوارض اغلب در کودکان و نوجوانان یا افراد بسیار مسن رخ می‌دهد، زیرا سیستم ایمنی بدن این افراد ضعیف‌تر است. همچنین در افراد دچار بیماری‌های مزمن به خصوص بیماری‌های مزمن قلبی و ریوی عوارض بیشتر است. آنفلوانزا ممکن است باعث تشدید بیماری‌های زمینه‌ای شود، زیرا اندام‌هایی که از قبل درگیر بیماری بوده‌اند حالا بر اثر آنفلوانزا ضعیف‌تر هم می‌شوند.
مهم‌ترین عارضۀ آنفلوانزا ذات‌الریه [پنومونی] است. ذات‌الریه در واقع بیماری منفرد نیست. این عارضه ممکن است بر اثر مشکلات و بیماری‌های مختلف به وجود بیاید. در ذات‌الریه مایع در ریه‌ها جمع می‌شود و به این ترتیب عملکرد ریه مختل می‌گردد. در فرد مبتلا به ذات‌الریه سرفه‌ها شدیدتر و تنگی نفس عارض می‌شود، تب بالاتر می‌رود و ممکن است حتی خلط خونی با سرفه همراه شود. ذات‌الریه معمولاً به علت عفونت باکتریایی ثانویه رخ می‌دهد که باکتری‌ها به سیستم ایمنی ضعیف‌شدۀ فرد مبتلا به آنفلوانزا حمله می‌کنند، ولی گاهی ناشی از خود ویروس آنفلوانزاست. عارضۀ ذات‌الریه اگر بروز کند، معمولاً پنج روز بعد از شروع علایم آنفلوانزا ظاهر می‌شود.
کودکان مبتلا به آنفلوانزا بجز ذات‌الریه در معرض عوارض دیگری از جمله عفونت سینوس‌ها یا گوش هم هستند. شدیدترین عوارض بیماری به خصوص در سن زیر یک سال عبارت‌اند از مننژیت [عفونت نرم‌شامه و مایع مغزی – نخاعی] و انسفالیت [عفونت بافت مغز]. مننژیت التهاب پرده‌های پوشانندۀ مغز و نخاع است. تب شدید، سردرد و سفتی گردن شایع‌ترین علایم بیماری است. انسفالیت التهاب بافت مغزی و پرده‌های پوشانندۀ آن است که سبب تورم مغز می‌شود. علایم آن سردرد، تشنج، خواب‌آلودگی، گیجی، از بین رفتن هوشیاری، خونریزی مغزی و در صورت درمان نکردن به‌موقع آسیب به بافت مغز خواهد بود. اگر این عوارض ناشی از عفونت‌های باکتریایی باشد، با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شوند. همچنین داروهایی برای کنترل تورم مغز و پیشگیری از تشنج تجویز خواهند شد.
چگونه ویروس آنفلوانزا موجب بیماری می‌شود
سویه‌های مختلف ویروس آنفلوانزا علایم متفاوتی ایجاد می‌کند، از علایم بسیار خفیف گرفته تا بیماری وخیم. علایم به علت آسیبی که ویروس در بافت‌های آلوده به وجود می‌آورد پدید می‌آیند. این تفاوت به دلیل ساختار ژنتیکی هر یک از سویه‌ها و ساختار پروتئین هماگلوتینین موجود در سطح ویروس است.
پروتئین هماگلوتینین امکان حملۀ ویروس به سلول میزبان را فراهم می‌کند، همچنین تعیین می‌کند که این سویۀ خاص کدام قسمت بدن را بیش از بقیه تحت تأثیر قرار دهد. مثلاً در انواع خفیف‌تر آنفلوانزا ممکن است ویروس‌ها فقط به سلول‌های ناحیۀ بینی و گلو حمله کنند. این بدان معناست که آن‌ها فقط سلول‌های این منطقه را آلوده می‌کنند و علایم بیماری محدود به همین ناحیه است. سایر سویه‌های آنفلوانزا مثل زیرگونۀ خطرناک H5N1 می‌توانند سلول‌های ریه و سایر قسمت‌های بدن از جمله دستگاه گوارش را مبتلا و علایم شدیدی ایجاد کنند.
بعضی از علایم معمول آنفلوانزا نه به دلیل خود ویروس، بلکه به علت پاسخ ایمنی طبیعی بدن در مقابل عامل مهاجم خارجی به وجود می‌آیند. تب، سردرد، لرز، خستگی و دردهای عضلانی همگی ناشی از واکنش سیستم ایمنی بدن در هنگام شناسایی سازوارۀ مهاجم و تلاش برای از بین بردن آن است. اما نوع خاصی از پاسخ ایمنی تحت عنوان «طوفان سیتوکین» می‌تواند مثل خود بیماری به‌سرعت و به‌آسانی به مرگ بیمار منجر شود.
طوفان سیتوکین
طوفان سیتوکین پدیده‌ای خطرناک و بالقوه مرگبار است که ممکن است در هنگام بروز آنفلوانزا یا سایر بیماری‌ها رخ دهد. وقتی یک عامل عفونی مثل ویروس آنفلوانزا سیستم ایمنی انسان را تحریک کند، سلول‌های سیستم ایمنی یعنی گلبول‌های سفید مواد شیمیایی خاصی به نام سیتوکین ترشح می‌کنند. سیتوکین‌ها به سلول‌های سیستم ایمنی علامت می‌دهند تا سیتوکین بیشتری تولید کنند. این پاسخ ایمنی باعث ایجاد التهاب می‌شود که افزایش دمای بدن و تورم بافت‌ها را در پی دارد. معمولاً، چرخۀ موجود بین سیتوکین‌ها و سیستم ایمنی و التهاب حاصله تحت کنترل باقی می‌ماند.
اما گاهی، به دنبال بعضی از عفونت‌های شدید یا عوامل بیماری‌زایی که بدن قبلاً با آن‌ها مواجه نشده است، چرخۀ تولید سیتوکین‌ها از کنترل خارج می‌شود. در این صورت تعداد زیادی سلول ایمنی به محل عفونت فرستاده می‌شوند و سیتوکین زیادی تولید می‌شود و به این ترتیب طوفان سیتوکین بروز می‌کند. طوفان سیتوکین در هر قسمت از بدن که رخ دهد باعث می‌شود تا مایع زیادی در ریه‌ها ترشح شود و تجمع پیدا کند که خود سبب ذات‌الریۀ شدید و انسداد مجاری هوایی می‌شود. طوفان سیتوکین ممکن است به مرگ انسان یا حیوان منجر شود.
یکی دیگر از پیامدهای ناخوشایند پاسخ سیتوکین‌ها این است که سیستم ایمنی چنان بر نابودی ویروس آنفلوانزا متمرکز می‌شود که مستعد ابتلا به سایر عفونت‌ها از جمله ذات‌الریۀ باکتریایی می‌شود. یان گرلیِ پزشک می‌گوید:
متأسفانه، پیامدهای ناخواستۀ واکنش بدن شما در مقابل ویروس آنفلوانزا باعث می‌شود تا مستعد ابتلا به عفونت‌های باکتریایی شوید. مثل این است که تمام سربازان شما در پی نیروهای مهاجم به جبهۀ غربی بروند و جبهۀ شرقی شما کاملاً بی‌دفاع بماند. این بدان معنی است که حتی بعد از بهبود علایم آنفلوانزا، شما باید مراقب باشید. تب جدید، سرفۀ شدید، سردرد ناگهانی، بُثورات جِلدی [ضایعۀ پوستی] عجیب – همگی می‌توانند علایمی از عفونت باکتریایی ثانویه باشند که در زمان ابتلای شما به آنفلوانزا رخ داده ولی سیستم ایمنی متوجه آن نشده است. گاهی اوقات فقط بعد از این که فرد سالم دچار عفونت باکتریایی شدید می‌شود دست‌اندرکاران بخش بهداشت و سلامت ردپای عفونت آنفلوانزایی اخیر را می‌یابند، بیماری‌ای که می‌تواند بخشی از مشکل کنونی باشد.
تشخیص آنفلوانزا
آنفلوانزا ممکن است در کودکان، سالخوردگان و مبتلایان به بیماری‌های مزمن عوارض وخیمی از جمله ذات‌الریه و طوفان سیتوکین ایجاد کند. آنفلوانزا سالانه جان هزاران نفر را می‌گیرد. داروهایی که برای درمان آنفلوانزا به کار می‌روند باعث کوتاه‌تر شدن مدت بیماری، کاهش شدت علایم و کاهش خطر بروز عوارض می‌شوند، اما این داروها وقتی مؤثرند که تشخیص زودهنگام صورت گیرد و درمان شروع شود. تشخیص سریع و دقیق آنفلوانزا بسیار مهم است.
معمولاً تشخیص بیماری بر اساس علایم بیماری از قبیل تب، احساس خستگی، دردهای عضلانی و سرفه‌های خشک صورت می‌گیرد. بررسی‌های آزمایشگاهی ممکن است برای تأیید تشخیص و همچنین تعیین سویۀ بیماری‌زا انجام شود. این اقدامات به خصوص در افرادی که در معرض خطر بروز عوارض بیماری هستند بسیار مهم است. اگر شیوع بیماری تنفسی در جامعه‌ای زیاد شود و علت آن ناشناخته باشد انجام دادن بررسی‌های آزمایشگاهی به منظور تشخیص ویروس آنفلوانزا و سویه‌های آن اهمیت دارد. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها در آتلانتای ایالت جورجیا توصیه می‌کند برای صرفه‌جویی در وقت و هزینه‌ها، بررسی آزمایشگاهی در افراد بدحال صورت بگیرد و پس از آن بررسی‌های آزمایشگاهی به افرادی که علایم بسیار شدید دارند یا کسانی که در معرض عوارض بیماری هستند محدود شود.
آزمایش‌های سریع تشخیص آنفلوانزا آزمایش‌های ساده‌ای هستند که حتی در مطب‌های پزشکی انجام‌پذیرند. نمونه با یک سواب از بینی یا حلق فرد برداشته و از نظر وجود ویروس بررسی می‌شود. انجام دادن این آزمایش به ده تا سی دقیقه زمان نیاز دارد. این آزمایش‌ها هرچند سریع‌اند، همیشه دقیق نیستند و نمی‌توانند سویه‌های مختلف ویروس را از هم تشخیص دهند. روش دیگر کشت ویروسی است که نمونۀ گرفته شده از حلق یا بینی در مواد خاصی به نام محیط واسطۀ کشت قرار داده می‌شوند. در این محیط واسطۀ کشت، سلول‌هایی وجود دارند که ویروس قادر به آلوده کردن آن‌هاست. سپس محیط واسطۀ کشت از نظر وجود ویروس بررسی می‌شود. کشت ویروسی روش دقیق‌تری است و می‌تواند سویۀ ویروس را هم تعیین کند، ولی آماده شدن نتیجۀ آزمایش ممکن است ده روز طول بکشد.
بدلیل حفظ حقوق مولف، متن کامل کتاب در این سایت ارائه نمی‌شود.
بخش بعدی متن را می‌توانید در پاندمی های آنفلوانزا - قسمت سوم مطالعه نمایید.
