فرش مشاهیر یکی از زیباترین و ماندگارترین فرشهای جهان است که با 109 تن از پادشاهان ایران، 56 تن از مشاهیر جهان و 166 تصویر از حجاریهای مربوط به دورهی ساسانی و هخامنشی طراحی شده است.
مساحت این فرش 18 متر مربع است و در تاریخ 1299 خورشیدی توسط حسن خان شاهرخی، طراحی و به دست استاد علی کرمانی بافته شده است. حاشیهی این فرش اقتباس از کتاب «عجم» تالیف فرصتالدوله شیرازی است، و همچنین در متن فرش هم نمونههایی از این کتاب سود برده شده، و نام افراد هم در کنار آن قید شده است. در قسمت تحتانی متن فرش هم عکسی از شاه قاجار احمد شاه نقش بسته است.
این فرش هم اکنون در کاخ اختصاصی نیاوران در معرض نمایش عموم قرار دارد.
متن فرش به دو دسته تقسیم شده است؛
در متن وسط که به صورت بیضی است؛ بعضی از مشاهیر طراحی شدهاند؛ اما در فضای وسط فرش کمتر جنبهای از تاج و تخت سلطنتی دیده میشود؛ و طراح فضای حاکم بر وسط فرش را شاعرانه و با نقوش گیاهی طراحی کرده است. در متن اطراف بیضی هم نقوش سلاطین و شاهان را مشاهده میکنیم که کاملا فضای سلطنتی است؛ و این موضوع از نحوهی نشستن، طراحی لباس، تاجهای سلطنتی که بر سر دارند، و سایر موارد کاملا مشخص است.
در طراحی این فرش پرسپکتیو کاملا رعایت شده و طراحی اندامها و فیگورها با مهارت تمام صورت گرفته است. در طراحی قسمت بالای فرش از ستونهای دورهی هخامنشی استفاده شده است؛ ضمن اینکه تختهای پادشاهی هم طراحی شده که گویا پادشاهان بزرگتر و مسنتر در آن قسمت بر تخت نشستهاند.
در حاشیهی فرش هم برخی از حجاریهای هخامنشی و ساسانی را شاهد هستیم که عناوین اصلی آن عبارتنداز:
- پیروزی شاپور یکم بر والرین: مربوط به دورهی ساسانی-نیمهی دوم سدهی سوم میلادی و بیشاپور است.
- حملهی شیر به گاو: تخت جمشید- دورهی هخامنشی- یکی از معروفترین نقشهای تخت جمشید است.
- اردشیر بابکان در حال گرفتن حلقهی شاهی از اهورا مزدا: الگوی اصلی این طرح تصویری است که فرصتالدولهی شیرازی از رستم کشیده است.
- مهار شیر توسط قهرمان پارسی: دورهی ساسانی- کاخ تچر- تخت جمشید- این نقش کاملا نقشی نمادین است.
- موجود بالدار: هخامنشی- پاسارگاد- در اینجا موجودی چهار بال مشاهده میشود که در نقش اصلی و در پاسارگاد، تاجی بر سر دارد که مصری است؛ ولی در فرش، تاج طراحی نشده است.
- گاو بالدار با سر انسان: خورس آباد- دورهی سارگون دوم- این نقش برگرفته از دروازههای کاخهای آشوری است.
- نبرد پهلوان با گریفین: هخامنشی- تخت جمشید- کاخ صد ستون- پادشاهی را نشان میدهد که در حال نبرد با حیوان ترکیبی از شیر و عقاب است.
- بهرام یکم در حال گرفتن حلقهی شاهی از اهورامزدا: ساسانی- بیشابور- تصویری از شاه و اطرافیانش که در سه ردیف بر سنگ حجاری شدهاند.
- پیروزی شاپور یکم: ساسانی- دارابگرد فارس- این تصویر پیروزی شاپور یکم ساسانی بر رومیان را نشان میدهد که سوار بر اسب است.