از مطالعه اساطير و آيينها و مناسك و رسوم مختلف مردم در سراسر جهان بر مي‌آيد كه آب همواره به عنوان «بن مايه آفرينش» و بارور كننده و زاينده مورد تقديس و ستايش بوده است و همواره اقوام گوناگون براي آن سرشتی جادويی قائل بوده اند.
در حوزه‌هاي گوناگون فرهنگي و با توجه به جغرافياي بومي آيينها، باورداشت هاي گوناگوني در مورد آب مشاهده مي شود. يكي از اين حوزه‌هاي فرهنگي ايران است كه با توجه به خصوصيات جغرافيايي، اقليم هاي متفاوتي را در بر مي‌گيرد. در بیشتر اين آيين ها، ترس از خشكسالي به چشم مي‌خورد؛ از همين روي، مراسمي چون عروسي آب و دعاهاي باران و نماز و نيايش براي طلب باران و يا شستن تابوت در آب و يا نهادن علم عزاداري براي باران خواهي پديد مي‌آيد؛ و يا اينكه در باور مردم آب همواره از سرشتي جادويي برخوردار است، چنانكه شبها كاريزها و قناتها و چشمه‌ها و رودخانه‌ها مأوای موجودات وهمي و جنيان و پريان مي‌شود .
مراسم دعاي باران در حوزه كوير:
با توجه به اينكه فلات ايران - بويژه نواحي مركز و حاشيه و اطراف كويرهاي بزرگ «لوت» و «نمك» - خشك و كم آب است، يكي از مشكلات اساسي مردم شهری و روستایی تأمین آب است. ارزش حياتي باران براي كشاورزان و دامداران - كه بشدت به نم و رطوبت زمين متكي اند - سبب شده است كه هميشه چشم به آسمان بدوزند و در انتظار آمدن ابرهاي بارانزا باشند و همين امر موجب برگزاري مراسم براي طلب و تمناي باران شده است. این مراسم به دو صورت فردی و گروهی انجام مي‌گيرد .
- نمونه‌های فردی:
- نهادن قيچی در زير ناودان (در روستاهای سربند، علي‌آباد، مهاجران، فراهان).
- وارونه گذاردن بيل در آبراه خانه‌ها (در روستاهای مشك آباد، خمين، محلات، ساوه، سربند).
- نوشتن نام هفت يا چهل كچل و گره زدن ريسمان و آويختن آن از ناودان (در روستاهاي سربند، ده كوهر، ده داوود، هند رود، شازند، خمين، محلات، و در ميان بختياريها). - نمونه‌هاي گروهي:
- نماز استسقاء يا نماز باران، چمچه گلين، عروسي قنات.
چمچه گلين:
اين مراسم از جمله مراسم فراگير و رايج در آيين نمايشي باران خواهي در نقاط مختلف ايران و حتي ديگر كشورهاست (از جمله تركيه، بلغارستان، يوگسلاوي، سوريه، تركمنستان، تاجيكستان، پاكستان) .
اين مراسم با كار بچه‌هايي شروع مي‌شود كه يكي از آنها «چمچه» يا قاشق بزرگ چوبي را در دست دارد. بچه‌ها لباس عروسكي را كه از قبل آماده كرده‌اند به تن چمچه مي‌پوشانند و آن را چمچه گلين (عروس باران) مي‌نامند. يكي از بچه‌ها چمچه گلين را به دست مي‌گيرد و همراه بچه‌هاي ديگر، در حالي كه ترانه عروس چمچه و تمناي باران را مي‌خوانند، براي گرفتن هديه به در خانه‌ها در (شهر يا روستا) مي‌روند.
بر در هر خانه، رئيس يا بزرگ خانه سطل يا ظرفي آب روی عروس چمچه مي‌ريزد و مقداری حبوبات و مواد خوراكی يا پول به بچه‌ها مي‌دهد. در پايان، بچه‌ها با موادی كه گردآوری كرده‌اند آش مي‌پزند و آن را ميان خود و نيازمندان تقسيم مي‌كنند.
اين مراسم از جمله آيينهايی است كه برای طلب باران در بیشتر روستاهای مركزی و بويژه منطقه سربند و شازند و روستاهای ترك زبان اجرا می شده است و هنوز در برخی روستاها اجرا مي‌شود. نظير اين مراسم در ساير نقاط ايران در حوزه فرهنگي گيلان با عنوان «كتراگئشه» در بوشهر با عنوان «گلين» و «عروس زشت» برگزار مي‌شود. به اين طريق كه عروسي را (كه مظهر زيبايي و نشانه باروري است) به صورت زشتي جلوه‌گر مي‌سازند و با تكدي از اجتماع و طبيعت براي چنين مظهري طلب نعمت مي‌كنند.
آنچه در تمامي اين مراسم مشابه است كار گروهي و طلب نعمت كردن است، به نشانه بركتي كه قرار است از طبيعت نازل شود؛ و به طور معمول، در همه آنها ترانه‌ای دسته جمعی برای طلب باران خوانده می شود.
از ديگر نمونه های اين مراسم اجری نمايش باران خواهی «گلی» در دشتستان و نيريز و ممسنی و روستای چاه انجير سروستان و سيف‌آباد لرستان و همچنين در بوشهر و در ايل «باصری» است.
عروسی قنات
عروسی قنات امروزه در بسياری از نقاط ايران از جمله روستاهاي اراك، تفرش، ملاير، تويسركان، محلات، خمين، گلپايگان، دليجان، چهارمحال، اصفهان، دامغان، شاهرود، يزد، شهركرد، متداول است. در حال حاضر، در ايران اين آيين ويژه قنات است. احتمال دارد كه در دوران باستان عروسي چشمه و رودخانه و ... نيز وجود داشته است.
در مراسم عروسی قنات، اجراي شادي و دادن طعام نماد بركت و نعمت خواهي از طبيعت است و شايد عروس قنات بازمانده‌اي از رسم كهن قرباني دادن براي آب باشد. در حوزه‌هاي متفاوت جغرافيايي و فرهنگي، مراسم و آيينهاي گوناگوني براي باران خواهي در مورد تقدس آب برگزار مي‌شود، آنچه مهم است اين است كه ممکن است صورت ظاهري اجراي اين آيينها متفاوت باشد، ولي ريشه‌هاي مشتركي دارند.
در مراسمي چون «جشن آب نو» (تعويض آب حوضها و آب انبارها به هنگام سال نو) «جشن تيرگان»، بردن آب به سر سفره عقد و نوروز، سپردن سبزه به آب در سيزده نوروز، عروسي باران و يا چهل كچلون، كوسن گلين، اعتقاد به جاندار بودن آب در باورداشت هاي مردم، به چشم مي‌خورد كه همواره نماد بركت و زايش و فزوني نعمت است.
