خودمراقبتي شامل اعمالي است اکتسابی، آگاهانه و هدفدار كه مردم براي خود، فرزندان و خانواده شان انجام ميدهند تا تندرست بمانند، از سلامت ذهني و جسمي خود حفاظت كنند، نيازهاي اجتماعي و رواني خود را برآورده سازند، از بيماری ها يا حوادث پيشگيري كنند، ناخوشي ها و وضعيت هاي مزمن را مراقبت كنند و نيز از سلامت خود بعد از بيماري حاد يا ترخيص از بيمارستان حفاظت كنند. خودمراقبتی به وضوح موجب افزایش كارآيي و مهارت هاي فردی می‌شود و يكي از مفاهيم اصلي برای تأکید بر رفتار سالم است.
براي طراحي برنامه خودمراقبتي فردي، بايد ابتدا وضعيت سلامت خود را ارزيابي كنيم. اين كار مي تواند به صورت خودارزيابي يا ارزيابي توسط تيم سلامت صورت گيرد. براي اين كار بايد با پزشك خانواده خود مشورت كنيم و با راهنمايي و حمايت او رفتارهاي نيازمند تغييرمان را مشخص سازيم. سپس بايد ببينيم كه چقدر براي تغيير رفتار موردنظر آمادگي داريم.
"تعيين مرحله تغيير رفتار" يعني ببينيم در مرحله «پيش قصد» هستيم، «قصد» انجام آن رفتار را داريم، «آماده» تغيير رفتاريم ، به آن رفتار «عمل» مي كنيم و يا علاوه بر عمل به رفتار موردنظر، آن را به ديگران هم «توصيه» مي كنيم.
1- پيش قصد: در اين مرحله، هنوز تغيير مورد توجه ما قرار نگرفته است، دست كم نه در طي چند ماه اخير. ممكن است حتي در مورد تغيير، فكر هم نكرده باشيم.
2- قصد: در اين مرحله، از وجود مشكل آگاهيم و به طور جدي در نظر داريم در چند ماه آينده رفتارمان را تغيير دهيم، اما هنوز آماده دادن تعهد براي اقدام نيستيم.
3- آماده: در اين مرحله، آماده تغيير و برنامه ريزي براي دستيابي به يك هدف رفتاري مانند ترك سيگار هستيم. ممكن است در سال قبل هم براي رسيدن به اين هدف تلاش كرده باشيم، بی آنكه به طور کامل موفق شده باشيم. به عنوان مثال، ممكن است تعداد سيگارمان را به نصف كاهش داده باشيم، اما به طور کامل ترك نكرده باشيم.
4- عمل: اين مرحله براي مدتي (اغلب 6 ماه) از زمان شروع تلاشهاي موفق و فعال ما براي تغيير رفتار، به طول مي انجامد.
5- حفظ و توصيه: در اين مرحله براي حفظ تغييرات رفتاري موفقيت آميز خود تلاش مي كنيم و علاوه بر اين، رفتار خوبمان را به ديگران هم توصيه می‌كنيم. اين دوره می‌‌تواند دايمي شود و بعد از مدتي پايان يابد.
6- براي خودمراقبتي بايد آماده اقدام شويم. كسب آمادگي براي اقدام، بيشتر شبيه تصميم گيري است تا يك مهارت. اما در واقع، مجموعه اي از مهارت هاست كه در نحوه تغيير رفتار ما دخيل اند. مهمترين اين مهارت ها، مهارت طراحي يك برنامه اقدام كوتاه مدت و اجراي آن است. منظور از برنامه اقدام، يك برنامه كوتاه مدت فردي برای تغییر رفتار است؛ براي مثال، «در اين هفته در روزهاي دوشنبه و چهارشنبه كمي قبل از ناهار، اطراف ساختمان قدم خواهم زد.» چنين برنامه اي بايد واقع گرايانه باشد. اين بدان معني است كه ما قادر به انجام موفقيت آميز آن در طول هفته باشيم و در نهايت بايد چيزي باشد كه به طور نسبي مطمئن باشيم كه می‌توانيم آن را اجرا كنيم. اين ميزان اطمينان را ميتوان با معياري از صفر (بسيار نامطمئن) تا 10 (بسيار مطمئن) اندازه گيري كرد. اگر پاسخ ما به ميزان اطمينان مان به عملي بودن اقدامات پيش بيني شده، 7 يا بيشتر باشد، شانس موفقيت ما در اجراي برنامه بالاست. اما اگر پاسخ ما كمتر از 7 باشد، فرصت خوبي است كه به حل مسأله پرداخته و برنامه اقدام واقع‌گرايانه اي را طراحي كنيم تا در اجراي آن شكست نخوريم.
