کافه خوندنی

فعالیت های غیراقتصادی خاندان لاجوردی

در این بخش، فعالیت های غیراقتصادی خانواده لاجوردی را بررسی می کنیم. منظور از فعالیت های غیراقتصادی به این معنی نیست که این گونه فعالیت ها هیچ ارتباطی به فعالیت های اقتصادی ندارد بلکه بنا به تعریف نظریۀ اقتصاد موسوم، از آن دسته فعالیت هایی نیستند که به دنبال حداکثر کردن منفعت صورت گرفته باشند. بدین ترتیب دو دسته فعالیت های غیراقتصادی را در رابطه با خاندان لاجوردی از هم متمایز می کنیم. نخست فعالیت های خانوادگی که مربوط به روابط درون خانوادگی است. در اینجا به رفتارهای غیراقتصادی لاجوردی ها در روابط خانوادگی و درونی (مانند چگونگی مصارف خانواده و تنظیم رابطه اخلاقی و عاطفی مانند ازدواج های درونی، حل اختلافات شخصی و برخورد آنها با کودکان، زنان و عروس ها و دامادها) و تأثیر این روابط در فعالیت های آنان می پردازیم؛ و دوم، رفتارهای خیریه ای بیرونی آنها را مورد بررسی قرار می دهیم. در این بخش ضمن توصیف این فعالیت ها تلاش می کنیم تا سؤالات متعددی را دربارۀ رفتارهای خیریه ای سرمایه داران به طور اعم و خانواده لاجوردی به طور اخص مطرح است بررسی کنیم و تا حد امکان بدان پاسخ دهیم.

به طور مثال، آیا رفتار خیریه ای ناشی از اعتقادات مذهبی سرمایه داران بوده است و به عنوان کنشی سنتی قابل بررسی است؟ یا آنطور که برخی نظریه پردازان استدلال می کنند، این امر ناشی از عدم امنیت در جامعه ای استبدادی است که عدم امکان انباشت سرمایه در جامعه، کنش های پرداخت خیریه و اعطای وقف را افزایش می دهد؟ یا اینکه وجود خیریه ناشی از نوعی اخلاق سنتی و مذهبی در جامعه ای است که در غیاب یک دولت رفاهی – که بتواند میان سرمایه و کار توازن برقرار کند این سرمایه دار است که برای تضمین فعالیت و امنیت آیندۀ خود، دست به توزیع مجدد درآمد می زند؟ آیا این بخشی از آن چیزی نیست که به آن اخلاق تجاری می گویند؟ آیا توزیع مجددی که دولت انجام می دهد ماهیتاً با آنچه افراد خیّر می کنند، یکی است؟ آیا امور خیریه توسط تجار نیز با همان نیت سود طلبانه انجام می شود و توطئه سرمایه داران برای ساکت نگاه داشتن کارگران و فقیران است؟

کندوکاو پیرامون این سؤالها نیازمند پژوهش های بیشتری است اما تا حدی می توان در اینجا افق برخی مسائل را روشن تر کرد. امور خیریه از انواع اقدامات سنتی هستند که با نیت مذهبی و دیگر خواهانه انجام می گردد و کنشی ارادی است. بنابراین دلیل کنشگر در انجام این امور مربوط است به انگیزه های خیرخواهانه وی. اما ممکن است عللی نیز بر این اقدامات مترتب باشد که همانا پیامدهای ناخواستۀ وجود نظام استبدادی است که موجب تضییق انباشت سرمایه می شود، لذا افراد بهتر می بینند اموال خود را وقف کنند و به امور خیریه اختصاصی دهند و پاداش آن را پیش از آنکه نظام استبدادی و خود سر همۀ آن را مصادره کند، از خداوند بگیرند.

رفتار غیراقتصادی سرمایه داران: مؤسسه خیریه بنیاد لاجوردی

خاندان لاجوردی نیز مانند بیشتر انسان های خیر، اقدامات مختلف خیریه شخصی را در طول زندگی خود انجام دادند. برای مثال نسل اول خاندان لاجوردی یعنی سید محمد لاجوردیان بخشی از اموال خود را به کارهای خیریه اختصاص داد. همچنین از مهم ترین و اساسی ترین کارهای خیریه ای نسل دوم آن، تأسیس مؤسسه خیریه بنیاد لاجوردی توسط سید محمود لاجوردی در سن 67 سالگی است. پیش از آن نیز وی به صورت فردی به کارهای خیریه اقدام می کرد؛ برای نمونه او از طریق یکی از خدمتکارانش صدها حوالۀ ذغال در زمستان ها به نیازمندان می داد، اما با تأسیس مؤسسه کارها شکل سازمان یافته تری پیدا کرد. در مؤسسه، فرزندان و برادرش اکبر لاجوردیان نیز حضور داشتند ولی چهرۀ شاخص این مؤسسه، سید محمود لاجوردی بود. در آن زمان حبیب 24 ساله، اکبر لاجوردیان 39 ساله و احمد و قاسم 40 ساله بودند. از آنجایی که جوانان کمتر کنش های سنتی از این دست را انجام می دهند، می توان گفت که انگیزۀ قوی سید محمود باعث تأسیس موسسه شد. سید محمود لاجوردی درهمۀ صحنه های خیریه حضور داشت اما کمتر نشانی از سایر مؤسسان به چشم می خورد.

قاسم لاجوردی تا سال 1347 مدیر عامل مؤسسه بود و در یک مورد، بنیاد به کتابخانۀ مؤسسه مطالعات مدیریت 22 میلیون ریال و به احداث میدان آزادی 11 میلیون ریال اهداء کرد.

در حقیقت کمک های شرکت ربطی به سرمایۀ ثبتی (یک میلیون ریال) نداشت. آن طور که احمد لاجوردی می گوید: بین خانواده موافقت شده بود که مبلغ پانزده درصد از سود سهام خانواده لاجوردی و لاجوردیان به بنیاد لاجوردی انتقال داده شود تا امکان اجرای برنامه های خیریه خود را داشته باشد. بنیاد لاجوردی در ده ها شرکت گروه سهامدار بود. شرکت های وابسته به گروه بخشی از سود سهام خود را به بنیاد خیریه واگذار کرده بودند. سود سهام (تا زمان سود دهی شرکت) تدوام داشت، به همین دلیل مؤسسه قادر بود همچنان به فعالیت خود ادامه دهد، به طوری که حجم فعالیت آن در دهه 50 گسترش یافت. مؤسسه تنها در توسعه صنایع بهشهر بیش از 43 هزار سهم داشت و سود سهام سال 1357 در حدود 8 میلیون ریال بود؛ همچنین در کارخانه راوند کاشان نیز صاحب سهام به ارزش 50 میلیون ریال بود. فعالیت های خیریه لاجوردی متنوع بود و گرچه در مرکز فعالیت هایش مدرسه سازی قرار داشت، اما توجه به عرصه های نوین مثل اعطای وام شرافتی، بورس تحصیلی به دانشجویان، تأسیس خوابگاه برای دانشجویان کاشانی در امیرآباد محل خوابگاه دانشجویان دانشگاه تهران، کمک به باشگاه ورزشی یا حتی به زندانیان حائز اهمیت است؛ کمک های او حتی بخش های مذهبی جامعه مثل ارز مورد نیاز برای خرید تشکیلات اطاق قلب بیمارستان آیت الله گلپایگانی قم (در حدود 94 هزار فرانک سوییس)، کمک به مجله الفکر الاسلامی و ساخت مسجد را شامل می شد.

تفکر مدرن لاجوردی در زمینۀ خیریه، او را برجسته تر از سایر سرمایه داران نشان می دهد؛ توجه به مشکلاتی که وقف ها پس از فوت اهداء کننده دچار آن می شوند و به زیان دهی می افتند، او را بر آن داشت تا از طریق خرید سهام و اختصاص سود آن به کارهای عام المنفعه، تا حد زیادی از ناکارآیی و عدم تداوم کارهای خیریه جلوگیری نماید. 

هرچند تجارت و صنعت، عرصۀ فعالیت لاجوردی ها بود ولی آنان علی رغم ثروت کافی برای داشتن یک زندگی تجملی و مصرف گرایانه، آلودگی به هیچ نوع اعتیاد نداشتند. همچنین با وجود در استخدام داشتن زنان بسیاری در شرکت های گروه، اعمال خلاف اخلاقی در میان آنها گزارشی نشده است. آنان سهام شرکت های خود را به خاندان پهلوی واگذار نکردند و مانند برخی دیگر از سرمایه داران همچون هژبر یزدانی با مقامهای امنیتی و نظامی در کارهای اقتصادی مشارکت نداشتند.

همان طور که قبلاً هم اشاره شد، لاجوردی ها در امور خدمت مذهبی مانند مسافرت زائران بیت الله احرام به حج در پی تهیه و تنظیم برنامه و تأسیس شرکت بودند که اموری مانند تهیه گذرنامه برای زوار را نیز دربرمی گرفت. همچنین قرار بر این بود بخشی از منافع شرکت صرف امور عام المنفعه چون ساخت بیمارستان، مدرسه و غیره شود.

بدلیل حفظ حقوق مولف، متن کامل کتاب در این سایت ارائه نمی‌شود.