دیوار برلین دیواری بود كه شهر برلین را از سال ۱۹۶۱ تا ۱۹۸۹ میلادی به دو بخش شرقی و غربی جدا كرده بود. آن دیوار كه نماد جنگ سرد به شمار می‌رفت، در پاسخ به فرار نزدیك به 2.5 میلیون نفر از آلمان شرقی به آلمان غربی بین ۱۹۴۹ تا ۱۹۶۱ ، به فرمان خروشچف، دبیر اول حزب كمونیست و نخست وزیر اتحاد جماهیر شوروی، ساخته شد. بر بالای آن دیوار بلند بتونی سیم خاردار كشیده شده بود و از برج‌های نگهبانی به شدت از آن نگهبانی می‌شد. دروازه‌های آن دیوار سرانجام در سال ۱۹۸۹ باز شد و چندی نگذشت كه كشور آلمان بار دیگر یكپارچه شد.
● پرچم سرخ بر فراز برلین
شهر برلین، پایتخت رایش سوم، در دوم ماه مه ۱۹۴۵ به دست نیروهای مارشال ژوكف سقوط كرد، در هشتم همان ماه مارشال كایتل سرفرماندهی ارتش آلمان در حضور مارشال ژوكف و نمایندگان ژنرال آیزنهاور و مونتگمری پیمان‌نامه‌ی تسلیم بدون قید و شرط آلمان را امضا كرد و در همان روز یك سرباز ارتش سرخ پرچم سرخ رنگ داس و چكش را بر فراز كاخ رایشتاك و قصر صدارت عظمی كه جایگاه پیشین هیتلر بود نصب كردند.
سپس، دولت های متفق، شامل اتحاد جماهیر شوروی، ایالات متحده ی آمریكا، فرانسه و انگلستان، در جریان كنفرانس یالتا، كه به كنفرانس تقسیم جهان به ویژه آلمان مشهور شد، تصمیم گرفتند كه آلمان را به دو بخش شرقی و غربی جدا كنند و حتی شهر برلین را نیز به دو بخش تقسیم كنند و در بخش غربی برلین نیروهای آمریكا، انگلیس و فرانسه و در بخش شرقی برلین، نیروهای آلمان شرقی و اتحاد شوروی مستقر باشند.
استالین در جریان كنفرانس یالتا و حتی پیش از آن در نشست پوتسدام كه پس از سقوط برلین برگزار شد، اظهار داشت كه برلین باید از وجود میلیتاریست های پروسی نژاد و فرزندان فردریك كبیر پاك شود و برای حفظ مرزهای شوروی و پشتیبانی از نژاد اسلاو (پان اسلاویسم)، كه استالین و روس ها خود را پشتیبان آن ها می دانستند، در پیمان‌نامه‌های مربوط به تقسیم برلین تجدید نظر و شهر برلین فقط به آلمان شرقی واگذار شود.
● جنگ در پشت دیوار
در ساعت شش بامداد روز ۲۴ ژوئن ۱۹۴۸ ارتش سرخ ارتش شوروی به بهانه تعمیر پل های رود الب، رفت و آمد بزرگراه ها، خطوط آهن و كانال های بین برلین و آلمان غربی را بست و به بیان دیگر شهر برلین را محاصره كردند. پس از محاصره شهر دولت های متفق غربی دالانی هوایی بین آلمان غربی و برلین غربی ایجاد كردند و از روز ۲۸ ژوئن ۱۹۴۸ روزانه یك صد و پنجاه هواپیمای غول پیكر ترابری حامل مواد غذایی در فرودگاه تمپل هوف برلین فرود می آمد.
در آن زمان ترومن رییس جمهور آمریكا گفت كه محاصره ی روس ها در برلین، تلافی شكست طرفداران مسكو در یوگسلاوی و یونان است و ما همچنان در برابر روس‌ها پایدار خواهیم ماند. سرانجام، پایداری دولت های غربی و شكست محاصره ی برلین از راه هوایی باعث شد كه ارتش سرخ در ۱۲ مه ۱۹۴۹ دست از محاصره ی برلین بردارد. به‌ویژه كه در همان زمان، روس ها با جریانی رو به رو شدند كه انتظار آن را نداشتند، زیرا در بخش برلین شرقی جوانان كه از سختی معیشت به تنگ آمده بودند با چوب و سنگ به جنگ تانك های ارتش شوروی شتافتند و روس ها تظاهرات این جوانان را به خاك و خون كشیدند.
با آن كه روس ها از محاصره ی برلین دست برداشتند، ولی آتش زیر خاكستر همچنان وجود داشت. پس از مرگ استالین وقتی كه خروشچف زمامدار شد، با وجود هشدارهای جان فاستردالس، وزیر خارجه ی آمریكا، به غرب اولتیماتوم داد كه اتحاد شوروی همه‌ی مقررات مربوط به اداره ی برلین شرقی را كه بر پایه‌ی پیمان‌نامه‌ی پوتسدام با غرب امضا كرده است، لغو و قرارداد صلح جداگانه ای با آلمان شرقی امضا خواهد كرد و در عوض بایستی دولت های غرب نیز نیروهای خود را از خاك برلین غربی بیرون ببرند .
در زمانی كه والتر اولبریخت ( Walter Ulbricht )، دبیركل حزب كمونیست آلمان شرقی و رییس جمهور آن كشور بود و در آلمان غربی كنراد آدنائر ( Konrad Adenaver ) صدراعظم بود، مردم آلمان شرقی از بخش شرقی برلین به برلین غربی فرار می كردند و هر روز شمار فراریان از قلب منطقه ی كمونیستی آلمان شرقی به جهان آزاد بیشتر می شد. خروشچف، دبیر اول حزب كمونیست و نخست وزیر اتحاد جماهیر شوروی سابق، به اولبریخت دستور داد كه در دو سوی دروازه ی براندنبورگ دیوار بلند بتونی بر پا كند و در پیرامون آن، سیم های خاردار و موانعی ایجاد كند تا مردم آلمان شرقی نتوانند به آلمان غربی فرار كنند. همچنان كه آن دیوار ساخته می شد، یكی از سربازان آلمان شرقی از بخش شرقی برلین به بخش غربی فرار كرد كه عكاسان خبرگزاری های مختلف جهان از او عكسی گرفتند و آن عكس به عنوان یكی از عكس های پرجنجال سال برگزیده شد.
● فرار از شرق به غرب
پس از ساخته شدن دیوار و استقرار نیروها، هر روز شمار زیادی از مردم از آلمان شرقی به آلمان غربی فرار می‌كردند. فقط دو روز پیش از ساخته شدن دیوار ۱۵۰۰ نفر از شرق به غرب برلین فرار كردند. چرا كه استانداردها زندگی در دو سو بسیار تفاوت داشت. افراد بسیاری هنگام گذشتن از دیوار جان خود را از دست دادند. از مه ۱۹۶۰ تا آغاز اوت ۱۹۶۱ سیل فراریان از برلین شرقی به برلین غربی به اندازه‌ای زیاد شد كه خروشچف و اولبریخت رهبران شوروی و آلمان شرقی تصمیم به ساختن دیوار بتونی گرفتند.
روز اول ماه مه ۱۹۶۰ بزرگترین تظاهرات در تاریخ برلین برپا شد و هفتصد و پنجاه هزار نفر در آن شركت كردند و یك صدا آزادی شهر برلین را خواستار شدند و به روس ها اخطار كردند كه نیروهای نظامی خود را از این شهر بیرون ببرند. كار به جایی رسید كه در سوم و چهارم ژوئن ۱۹۶۱، كندی، رییس جمهور آمریكا، و خروشچف، رییس جمهور شوروی، برای كاستن از چالش‌های بین شوروی و آمریكا در وین مذاكره كردند. اما فرستادن موشك های شوروی به كوبا، قضیه را پیچیده تر كرد و كندی دستور محاصره ی كوبا و حمله به كشتی های روسی حامل موشك به كوبا را صادر كرد.
وضع برلین به اندازه‌ای بحرانی شد كه در دوم نوامبر ۱۹۶۲، پنج روز پس از آن كه خروشچف و كندی با تلفن قرمز كه بین كرملین و كاخ سفید بود، توافق كردند كه اتحاد شوروی به كوبا موشك نفرستد، بین مسكو و واشینگتن تشنجات تا حدودی تخفیف یافت و خروشچف اعلام كرد كه قرارداد صلح با آلمان شرقی به وقت دیگری موكول خواهد شد و همچنان نیروهای شوروی در برلین شرقی و نیروهای كشورهای غربی می توانند در برلین غربی بمانند.
● فراز و فرود ارتباط
اتخاذ سیاست درهای باز بین دو بخش برلین كه به دستور اولبریخت رهبر آلمان شرقی در اول دسامبر ۱۹۶۲ اعلام شد، رابطه دو آلمان را تا حدی بهبود بخشید به طوری كه خانواده های آلمانی كه به وسیله ایجاد این دیوار مدتی بود از دیدار اقوام خود محروم شده بودند توانستند در ماه های ژانویه هر سال بین دو منطقه برلین رفت و آمد كنند و با هم دیدار داشته باشند. حتی دولت های غرب با خروشچف توافق كردند كه مسافرت بین دو آلمان به طور عادی انجام شود مشروط به این كه موجب فرار از آلمان شرقی به غربی نشود.
روش همزیستی مسالمت آمیز كه خروشچف در همه مسائل با غرب به ویژه برلین، در پیش گرفت باعث شد كه در اكتبر ۱۹۶۴ ، در نشست پرزیدیوم كه مركب از دفتر سیاسی حزب به ریاست سوسلف و لئونید برژنف بود، خروشچف را به خاطر عقب نشینی در برابر غرب از همه‌ی سمت ها بركنار كردند و برژنف قدرت مطلق كرملین شد. او بارها گفته بود كه درباره ی همه چیز می توان با غرب سخن كرد مگر وحدت آلمان و برداشتن دیوار برلین.
● باز شدن دیوار
مرگ برژنف در ۱۰ نوامبر ۱۹۸۲ و سپس روی كار آمدن یوری آندروپوف و كنستانتین چرنینكو و مرگ زودرس آن‌ها همه چیز را تغییر داد به طوری كه در ۱۰ مارس ۱۹۸۵ گورباچف كه یك نیروی حزبی جوان و پرانرژی و با سیاست پروسترویكا و گلاسنوست بود روی كار آمد و همه‌ی نیروهای سنت‌گرای حزبی را كه یادگار دوران استالین بودند بركنار كرد و خواهان آشتی با غرب شد.
گورباچف در ۶ ژوئیه ۱۹۸۹، تز خانه مشترك اروپایی را مطرح ساخت. سرانجام در ۹ نوامبر ۱۹۸۹ دیوار برلین را كه مردم یك ملت را از هم جدا كرده بود، ویران كردند. در سراسر آلمان به ویژه در برلین مردم در جشن و پایكوبی شركت كردند. گورباچف در ۱۲ سپتامبر ۱۹۹۰ اصل وحدت آلمان را پذیرفت و دو كشور آلمان شرقی و غربی در ۳ اكتبر ۱۹۹۰ پس از ۴۵ سال وحدت خود را بازیافتند.
● گاهشمار دیوار برلین
▪ ۱۹۴۵ ، ارتش شوروی وارد برلین شد و شهر به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شد. نیروهای شوروری در بخش شرقی و نیروهای آمریكا، انگلیس و فرانسه در بخش غربی مستقر شدند.
▪ ۱۹۴۹ ، نیروهای شوروی راه‌های ورود به برلین غربی را بستند. كشورهای غربی از راه هوایی به بخش غربی كمك رسانی كردند.
▪ ۱۹۴۹ ، جمهوری فدرال آلمان (آلمان غربی) در ۱۲ مه و جمهوری دموكراتیك (آلمان شرقی) در در ۲۴ مه بنیان‌گذاری شد.
▪ ۱۹۵۳ ، كارگران ساختمانی به دلیل شرایط سخت كاری اعتصاب كردند. نیروهای شوروی آن‌ها را سركوب كردند.
▪ ۱۹۶۱ ، مرز بین شرق و غرب برلین بسته شد. سربازان كار ساختن دیوار را آغاز كردند. سیم‌های خاردار كار گذاشته شد. برج‌های دیدبانی ساخته شد. در این سال، ۲۰۰ نفر در جریان فرار از شرق به غرب كشته شدند.
▪ ۱۹۶۳ ، جان اف.كندی، رییس جمهور ایالات متحده‌ی آمریكا، از دیوار دیدن كرد. او خودش را یك برلینی خواند و قول داد از مردم برلین غربی پشتیبانی كند.
▪ ۱۹۷۳ ، آلمان شرقی و غربی روابط سیاسی رسمی برقرار كردند.
▪ ۱۹۷۸ ، رونالد ریگان، رییس جمهور آمریكا، از برلین دیدن كرد و از میخاییل گورباچف خواست كه دیوار را ویران كند.
▪ ۱۹۸۹ ، دولت مجارستان مرز خود را با اتریش باز كرد. هزاران نفر از آلمان شرقی فرار كردند و به آلمان غربی رفتند.
▪ ۱۹۸۹ (۴ نوامبر)، نزدیك یك میلیون نفر در میدان اصلی آلمان شرقی برای دموكراسی گردهم آمدند. پس از چند روز، دولت آلمان شرقی از قدرت كناره‌گیری كرد.
▪ ۱۹۸۹ (۹ نوامبر)، هزاران نفر از آلمان شرقی به سوی مرز رفتند و خواستار آن شدند كه از مرز بگذرند. مردم كار ویران كردن دیوار را آغاز كردند.
▪ ۱۹۹۰ (۳ اكتبر)، آلمان شرقی و غربی به هم پیوستند.
