به سال ۱۲۷۷ شمسی برابر با ۱۸۹۸ میلا‌دی یک گروه بلژیکی برای اداره گمرک‌خانه‌های ایران استخدام شد. دو سال بعد نخستین مجله آمار سالا‌نه تجارت نشر یافت و این‌گونه، آماری کم و بیش منظم به زبان‌های پارسی، فرانسه و انگلیسی تحت عنوان‌های مختلف منتشر شد. یعنی پیش از سال ۱۲۷۹ شمسی هیچ‌گونه آمار و اطلاعات دقیقی جز گزارش‌های پراکنده از تجارت و اقتصاد ایران وجود نداشت و تنها از این تاریخ به بعد دست‌کم چنین آمار اقتصادی‌ای را در اسناد و منابع تاریخی این دوره می‌توان یافت. آماری که هرگز شامل تمامی اقلا‌می که از مرزهای ۶ هزار کیلومتری ایران می‌گذشتند نمی‌شد. در آن عصر دولت‌های بیگانه نفوذ زیادی در کشور داشتند و ماموران ایرانی گمرک‌خانه‌ها در جهت منافع اروپاییان صاحبان کالا، ثبت اقلا‌م ورودی و خروجی را مطابق واقعیت درج نمی‌کردند. بنابراین بهطور کلی اسناد گمرک‌خانه‌ها واقعی نبود. پایتختی تهران با سلطنت آقا محمدخان حدود صد سال پیش از نشر این مجله آغاز شد بنابراین برای مطالعه و بررسی پیشینه تجارت تهران از شروع دوره پادشاهی قاجاریه اسناد و مدارک کافی وجود ندارد، آنچه در این امر می‌تواند راهگشا باشد گزارش‌های جسته‌گریخته ماموران سفارتخانه‌های دولت‌های روسیه و انگلیس و برخی اروپاییان دیگر است.
گو اینکه آثار و کتب محققانی چونان <چالز عیسوی> و <ج باری یر>، <محمدعلی جمالزاده> و... در حوزه اقتصاد می‌تواند کمک زیادی به این مطالعه و بررسی بکند لیکن آنها نیز به همان دلیل نبود منابع کافی بیشتر به دوره اخیر پرداخته‌اند. در شروع سده سیزدهم قمری هر چند ایران در اوج قدرت سیاسی، نظامی و اقتصادی نبود اما در آن هنگام فاصله ایران با اروپا زیاد نشده بود و هنوز بنیه اقتصادی کشور آنقدر بود که، ابریشم، تنباکو، شال، فرش، چرم رنگی، مازو، گل زعفران، پیه، زرنیخ زرد، موم، خشکبار و... از ایران صادر می‌شد. سده سیزدهم قمری که برابر با قرن نوزدهم میلا‌دی است، دوران انفجار قدرت سیاسی، نظامی و به‌ویژه اقتصادی اروپا به‌شمار می‌رود. در این سده کشورهای اروپایی به رهبری انگلستان روزبه‌روز قدرتمندتر و صنایع آ‌نان پیشرفته‌تر می‌شد. کالا‌های صنعتی انگلستان توسعه فراوانی یافت و تجار انگلیسی و اروپایی به‌دنبال بازارهای جدید بودند، بنابراین تهران پس از پایتختی اهمیت زیادی پیدا کرد وجود دربار سلطنتی و شروع مهاجرت به این شهر و افزایش جمعیت و توسعه شهر موجب شد تا پایتخت ایران هدف نخست تجار انگلیسی، روسی و دیگر اروپاییان شود.
پیش‌تر تهرانیان در کنار واردات برخی اقلا‌م مصرفی از دیگر ایالا‌ت، پاره‌ای از اقلا‌م را نیز صادر می‌کردند ولی با روند رو به ازدیاد نفوذ سفارتخانه‌های انگلیس و روسیه در تهران واردات اجناس انگلیسی و روسی و... رفته‌رفته افزایش یافت. به‌طوری که به استناد گزارش تامسون مامور انگلیس در ۳۰ نوامبر ۱۸۴۳ میلا‌دی تجارت به‌خاطر واردات گسترده کالا‌های تولیدی اروپاییان رو به افزایش گذاشت. در آن سال‌ها اجناس وارداتی ایران بیشتر از طریق تبریز و بغداد وارد می‌شد. با گذشت زمان آهسته‌آهسته ثروت و جمعیت تهران و مرکزگرایی رو به فزونی نهاد و به‌تبع آن بر واردات کالا افزوده شد. ابوت از ماموران انگلیسی به سال ۱۸۴۰ میلا‌دی گزارش داده است ...< در میان اجناس وارداتی تفوق بریتانیا شدید بوده است بهتر است پذیرفته شود که دو سوم کالا‌های وارداتی اروپا از راه استانبول به ایران از آن انگلستان است اینها مرکب از پارچه‌های پنبه‌ای ساده و منقش می‌باشد لیکن واردات کالا‌های روسی در حال افزایش بوده است.> بعد از این تجار روسی به کمک ماموران دولت خویش دست به فعالیت بیشتری زدند به‌طوری که می‌بینیم، گزارش‌های کنسولی انگلیس در اواخر قرن ۱۹ پر از شکایت از تفوق روسیه در بازار تهران است تا این سال‌ها هنوز تجار انگلیسی خود در تهران اقامت نگزیده بودند بلکه بنابر گزارش کنسول انگلستان فقط ۲، ۳ هندی‌الا‌صل انگلیسی در تهران اقامت داشتند و به تجارت مشغول بودند.
ابوت مامور سفارتخانه انگلیس گزارش می‌دهد: <هرچند تهران پایتخت کشور است ولی از حیث بازرگانی جزو شهرهای درجه ۲ یا درجه ۳ امپراتوری به‌شمار می‌رود... قزوین و تهران و سایر شهرهای ایران ملزومات خود را از امتعه اروپایی بهطور کامل به‌دست می‌آورند...> در سال‌های بعد اجناسی چونان شکر، چایی، ادویه، شال‌های کشمیری و پارچه‌های منقش پنبه‌ای از هند از راه اصفهان و شیراز به بازار تهران وارد می‌شد.
زمان پادشاهی ناصرالدین‌شاه رفته‌رفته دولت انگلستان در امور ایران نفوذ بیشتری یافت. در این عصر مزارع گندم اطراف تهران و دیگر نقاط کشور به تشویق و ترغیب انگلیسی‌ها به کشت خشخاش اختصاص پیدا کرد و سال به سال بر وسعت این مزارع افزوده شد و تولید تریاک افزایش یافت. از سال‌های میانی به بعد این پادشاه تهران دیگر چیزی برای صادرات جز تریاک نداشت. تهرانی‌ها در اواخر دوره قاجاریه هر چه کوشیدند تا دوشادوش تحولا‌ت و توسعه صنعتی اروپا کالا‌هایی صنعتی را تولید کنند بر اثر دخالت مستقیم و دشمنی علنی و آشکار دولت‌های روسیه و انگلیس اقدامات آنها به شکست گرایید. همین عامل موجب شده بود تا سیاستمدارانی چون امین‌الدوله و امین‌السلطان و... به‌جای همفکری و کمک به تجار و سرمایه‌داران و صنعتگران داخلی با یکدیگر دشمنی و اقدامات اصلا‌حی همدیگر را خراب کنند. از کار افتادن کارخانه‌های کبریت‌سازی الهیه، چلواربافی مهران (ضرابخانه) و قند کهریزک، صابون‌سازی و... نمونه‌هایی از این اقدامات است
