شرف الدین حسن اصفهانی ، متخلص به شفایی ، از شاعران و پزشکان مشهور اصفهان در قرن های دهم و یازدهم هجری قمری بوده است. شفایی اصفهانی به شوخ شفا بخش نیز معروف بوده است.
او در سی و ششمین سال پادشاهی شاه طهماسب در سال 996 هجری قمری در اصفهان به دنیا آمد. روزگاری که دولت نوپای صفوی هنوز چندان قوام نیافته بود و شاه طهماسب ، برای پاسداری از مرزهای ایران پیوسته به سمت غرب و شمال شرقی ایران در سفرهای جنگی بود تا از یک سو ترکان عثمانی را از آذربایجان و از سوی دیگر ازبکان را از خراسان فراری دهد.
دانشمندان هم دوره اش نیز شاعری را دون مقامات معنوی او می دانستند. صائب تبریزی ، در بیتی او را نبض شناس سخن نامیده است.
میان خوی تو و رحم آشنایی نیست
و گرنه بوسه و لب را ز هم جدایی نیست
سر کمند تغافل بلند افتاده است
به زلف او نرسیدن ز نارسایی نیست
فتاده است به آن رو شکسته رنگی من
حریف چهره من کان مومیایی نیست
نشد بریده به مقراض ، رشته توحید
میانه سر منصور و تن جدایی نیست
برو خضر که من آن کعبه ای که می طلبم
دلیل راهش غیر از شکسته پایی نیست
چو پشت آینه ستار تا به کی باشم؟
به کشوری که هنر غیر خودنمایی نیست
در اصفهان که به درد سخن رسد صائب؟
کنون که نبض شناس سخن شفایی نیست
شفایی اصفهانی ، گذشته از مهارتی که در بیان معانی عرفانی داشت ، در طنز و شوخ طبعی و هجو و بدیهه پردازی نیز از نام آوران شعر فارسی بوده است. شاه عباس صفوی نیز به شاعران طنزگو و نکته پرداز توجه خاصی داشت و شفایی گذشته از آن که پزشک مخصوص شاه بود ، به شیرینی سخن هم در نزد وی مشهور بود. از این روی پیوسته محترم می زیست. با این همه آگاهی و دانش شفایی شناخته ترین شاعر هجوپرداز ایران در روزگار صفویان است.
از شاعران گذشته تاثیر کسانی چون انوری ، خاقانی ، جمال الدین اصفهانی ، حافظ و سعدی آشکارا در شعر شفایی پیداست و بیشتر غزل های بابافغانی را استقبال کرده است. در شعر شفایی ، پس از دانش پزشکی اصطلاحات فلسفی به وفور یافت می شود.
اصطلاحاتی چون: هیولی ، علت اولی ، علت غایی ، آباء و امهات ، وجود ، امکان و … و همچنین اصطلاحات نامانوس دیگری چون : حقایقکده ، عرقناکی ، عیسی زار و جز این ها نیز در شعر او هست. به مقتضای آن روزگار واژه ها و جمله های محاوره ای نیز در شعرش دیده می شود.
اشعار شفایی اصفهانی در حدود پانزده هزار بیت که شامل قصیده ، غزل ، ترکیب بند ، ترجیع بند ، قطعه و رباعی است. شفایی در قصیده های خود روحیه ستایشگری ندارد به جز چند قصیده که در مدح شاه عباس سروده است. بقیه قصیده هایش در ستایش پیامبر گرامی اسلام (ص) ، حضرت علی (ع) ، امام رضا(ع) ، امام مهدی (عج) ، عرفان ، تحقیق ، موعظه و حکمت است و گاهی در نکوهش حسودان ، قصیده ای نیز در وصف اصفهان دارد.
از دیگر آثار او چهار مثنوی با نام های دیده بیدار (بر وزن و پیروی از مخزن الاسرار نظامی) ، مهر و محبت (در برابر خسرو و شیرین) ، نمکدان حقیقت (به پیروی از حدیقه سنایی) و مجمع البحرین (به پیروی از تحفه العراقین خاقانی) است.
دیوان شفایی به تصحیح زنده یاد دکتر لطفعلی بنان با مقدمه ای مفصل در سال 1362 هجری شمسی از سوی اداره کل ارشاد استان آذربایجان شرقی منتشر شده است.
شفایی اصفهانی در سال 1037 هجری قمری در گذشت.
