١. رادیو
در سال ١٣٠٣ هجری شمسی (١٩٢۴ م) توسط وزارت جنگ مقدمات استفاده از بی‌سیم فراهم شد. در سال ١٣٠۵ بی‌سیم در ایران وارد شد. از سال ١٣١١ موسسات بی‌سیم توسعه پیدا كردند، كه نهایتاً به ایجاد رادیو منتهی شد.
هیات وزیران روز دوم مهر ماه ١٣١٣ استفاده از رادیو را تصویب كرد و مقرراتی وضع شد كه برای نصب آنتن و استفاده از رادیو اجازه‌‌ی وزارت پست و تلگراف و تلفن لازم بود.
در سال ١٣١٦ مقدمات ایجاد مركز رادیو به وسیله‌ی وزرات پست و تلگراف و تلفن فراهم و به‌دنبال این اقدام در سال ١٣١۷ «سازمان پرورش افكار» تاسیس شد. این سازمان دارای كمیسیون‌های مطبوعات، سخن‌رانی، نمایش‌های رادیویی و موسیقی بود.
در چهارم اردیبهشت ١٣١٩ اولین فرستنده رادیویی در ایران در محل بی‌سیم در جاده‌ی قدیم شمیران افتتاح گردید.
از سال ١٣١٩ رادیو تهران در ٢۴ ساعت فقط ٨ ساعت برنامه اجرا می‌كرد كه شامل اخبار، موسیقی ایرانی، گفتار مذهبی، فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی بود.
در سال ١٣٢٢ رادیو تهران بخش دیگری به بخش‌های قبلی خود افزود و صبح‌ها نیز برنامه آن سه ساعت افزایش یافت. در سال ١٣٢۴ برای روزهای تعطیل نیز برنامه‌هایی مدون پخش می‌گردید.
توسعه‌ی رادیو در ایران
در بدو تاسیس، رادیو تهران دارای دو فرستنده برای موج‌های متوسط و كوتاه بود و برای پخش برنامه‌های خود از یك استودیو در محل اداره‌ی بی‌سیم استفاده می‌كرد.
در سال ١٣٢۷ یك فرستنده در اختیار رادیو قرار گرفت و یك استودیوی كوچك نیز در میدان ارگ برای پخش اخبار ساخته شد.
در سال ١٣٣٦ نام رادیو تهران به رادیو ایران تبدیل و بعدها در جنب رادیو ایران فرستنده دومی به نام رادیو تهران نیز مشغول به كار شد كه در آغاز تنها موسیقی از آن پخش می‌شد.
اداره‌ی رادیو در بدو تاسیس به اداره كل انتشارات و تبلیغات به مدیریت دكتر (عیسی صدیق اعلم) استاد دانشگاه واگذار شد.
اولین کسانی که در رادیو مشغول شدند
افراد زیر از میان فرهنگیان و هنرمندان شایسته و با ذوق انتخاب و از سایر وزارتخانه‌ها به اداره‌ی کل انتشارات و تبلیغات منتقل شدند.
محمد حجازی ملقب به مطیع‌الدوله (نویسنده و داستان‌نویس)، عبدالرحمن فرامرزی (نویسنده و مدیر روزنامه کیهان) حسینقلی مستعان (داستان‌نویس)، ابوالقاسم پاینده (نویسنده)، ابوالقاسم اعتصام‌زاده و مشفق همدانی (مترجم).
برای تعیین خط مشی و سیاست رادیو، شورای عالی انتشارات بر پا شد که اعضای آن عبارت بودند از: علامه محمد قزوینی، محمدعلی فروغی (ذکاء‌الملک)، دکتر قاسم غنی، دکتر علی‌اکبر سیاسی (رییس دانشگاه تهران) دکتر رضازاده شفق، دکتر محمود افشار و استاد علی‌نقی وزیری.
بخش خبر مسئول تهیه و پخش اخبار رادیو، خبرگزاری پارس بود، که روزگاری آژانس پارس، نام داشت. در ابتدای کار، آژانس پارس اخبار روزنامه‌ها را قیچی می‌کرد و به دست گویندگان رادیو می‌داد. اما رفته‌رفته، پس از پنج سال، این آژانس به یک خبرگزاری جدی تبدیل شد که علاوه بر تهیه و پخش اخبار رادیویی، هر روز چهار شماره بولتن صبح و عصر از اخبار ایران و جهان تهیه می‌کرد و به رایگان در اختیار روزنامه‌ها قرار می‌داد. گزارش‌های رادیویی نیز یا از طریق فرستنده‌ی سیار به‌طور زنده پخش می‌شد و یا جریان رویداد، روی نوار، ضبط و در بخش اخبار از رادیو پخش می‌گردید. اخبار خارجی از طریق تله تایپ (دستگاه خودکار خبرگیری) که نقش خبرنگار را بازی می‌کرد، دریافت و سپس توسط مترجمان در مدت کوتاهی ترجمه و برای تنظیم خبر رادیویی تحویل سردبیر اخبار می‌شد. پس از تنظیم رادیویی، توسط مسئولان خبرگزاری کنترل و برای پخش به استودیوی رادیو ایران تحویل می‌شد.
از سال ۱۳۲۵ تا ۱۳۳۸ نیز به مرور هر استانی (زیر نظر اداره‌ی کل انتشارت و رادیو) برای خود اقدام به تأسیس رادیو نمود.
پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷، نام سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران تبدیل به صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران شد. ریاست این سازمان را هر پنج سال یک بار مقام رهبری انتخاب می‌کند. بالاترین مقام رادیو، معاون رییس سازمان در حوزه‌ی صدا است.
٢. تلویزیون
نخستین فرستنده‌ی تلویزیونی تاریخ ایران ساعت پنج بعد از ظهر جمعه ١١ مهرماه سال ١٣٣۷ آغاز به کار کرد.
در دهه‌ی ٣٠ هجری شمسی، وقتی دولت وقت سرگرم تدارک زمینه و طرح‌ریزی برای ایجاد تلویزیون بود «حبیب‌الله ثابت پاسال» از بخش خصوصی پیشدستی کرد و پیشنهاد تاسیس یک ایستگاه فرستنده تلویزیونی را ارائه داد. از آن‌جا که پاسال از اعتماد دربار برخوردار بود، با پیشنهاد او موافقت شد و مجلس شورای ملی در تیرماه سال ١٣٣۷ ماده‌ای با چهار تبصره تصویب کرد که به موجب آن اجازه داده می‌شد یک فرستنده‌ی تلویزیونی زیر پوشش وزارت پست و تلگراف و تلفن در تهران ایجاد شود. این فرستنده تا پنج سال از پرداخت مالیات معاف بود و تمامی برنامه‌های آن از مقررات اداره‌ی کل انتشارات پی‌روی می‌کرد.
نخستین فرستنده‌ی تلویزیونی ایران ساعت پنج بعد از ظهر جمعه یازدهم مهرماه ١٣٣۷ اولین برنامه خود را پخش کرد. این فرستنده که «تلویزیون ایران» نامیده می‌شد، ابتدا هر روز از شش بعد از ظهر تا ١٠ شب برنامه داشت.
تلویزیون ایران به صورت خصوصی اداره می‌شد و متکی به درآمد خود از آگهی‌های تجارتی و تبلیغاتی بود. این سازمان پس از یک سال فعالیت برنامه‌های روزانه خود را در تهران به پنج ساعت افزایش داد و در سال ١٣۴٠ فرستنده‌ی دیگری در آبادان و یک فرستنده تقویتی در اهواز تاسیس کرد.
رونق کار تلویزیون ایران تصمیم حکومت را در تاسیس یک شبکه تلویزیونی سراسری قطعی‌تر کرد. بنابراین در سال ١٣۴٣ یک گروه فرانسوی از سوی سازمان برنامه و بودجه مامور بررسی و طراحی یک مرکز تلویزیونی شد.
سرانجام پس از تصویب طرح ایجاد «تلویزیون ملی ایران»، یک ایستگاه کوچک به وجود آمد و با امکاناتی ساده پخش برنامه‌های آزمایشی را از سال ١٣۴۵ آغاز کرد.
امکانات فنی تلویزیون در آن زمان به یک استودیو، سه دوربین و دو دستگاه ضبط مغناطیسی محدود می‌شد و از آن‌جا که فرستنده‌ی تلویزیون ایران با سیستم ۵٢۵ خطی آمریکایی کار می‌کرد و سیستم تلویزیون ملی ٦٢۵ خطی اروپایی بود. تلویزیون ملی با نصب یک فرستنده‌ی دو کیلو واتی با سیستم ۵٢۵ خطی بر بالای ساختمان هتل هیلتون، امکان استفاده از این شبکه را برای همه‌ی دارندگان تلویزیون با سیستم‌های مختلف، امکان‌پذیر کرد.
مدتی کم‌تر از دو سال از تاسیس تلویزیون ملی نمی‌گذشت که در ١۷ مرداد ١٣۴۷ نخستین مرکز شهرستانی تلویزیون ملی در ارومیه گشایش یافت و چندی بعد مرکز تلویزیونی بندرعباس به کار افتاد. مراکز تلویزیونی به‌تدریج یکی بعد از دیگری در شهرهای مختلف شروع به فعالیت کردند و پیام‌های سیاسی، فرهنگی و تفریحی را طبق ماموریت‌هایی که برنامه‌ریزان حکومت تعیین کرده بودند، به قشرهای وسیع‌تری از مردم رساندند.
از آغاز شکل‌گیری تلویزیون عده زیادی از فیلم‌سازان به علت امکانات مالی بیش‌تری که تلویزیون در اختیار سازندگان و تهیه‌کنندگان قرار می‌داد، جذب آن شدند. در نتیجه تلویزیون به صورت یکی از مراکز مهم فیلم‌سازی در بخش دولتی درآمد و تعداد زیادی فیلم داستانی و مستند از جمله مستند خبری (که درصد بیش‌تری را نسبت به دیگر انواع فیلم‌ها داشت) و سریال‌های گوناگون در آن ساخته شد، به گونه‌ای که حاصل کار فیلم‌سازان تلویزیونی تا قبل از انقلاب نزدیک به هزار فیلم کوتاه و بلند بود.
در ایران از همان سال‌های اولیه کار تلویزیونی سریال‌سازی نیز پا گرفت. «امیرارسلان نامدار» از نخستین سریال‌های ایرانی است که از تلویزیون ملی پخش شد.
تلویزیون ملی ایران در سال‌های پس از انقلاب اسلامی با تغییر نام به سیمای جمهوری اسلامی ایران در قالب دو شبکه برنامه‌های خود را پی گرفت. در سال‌های آغازین پس از انقلاب بیش‌ترین زمان برنامه‌های سیما به مستندهای سیاسی تبلیغاتی و اخبار سراسری اختصاص داشت.
برنامه‌هایی مانند «روایت فتح» محصول این دوران هستند. در این سال‌ها مجموعه‌های نمایشی و داستانی چون «سلطان و شبان» به کارگردانی داریوش فرهنگ، «سربداران» به کارگردانی محمدعلی نجفی، «هزاردستان» به کارگردانی علی حاتمی، «کوچک جنگلی» به کارگردانی داریوش بحرانی و بهروز افخمی و ... ساخته شدند.
در کنار این مجموعه‌های تاریخی، از مجموعه‌های داستانی-اجتماعی آن روزگار باید به مجموعه «آینه» اشاره کرد. مجموعه‌ای که در قالبی نمایشی که به دو روی سکه زندگی خانواده‌های مختلف می‌پرداخت.
در دهه هفتاد بود که تلویزیون از انحصار شبکه‌ی یک و دو بیرون آمد و با تأسیس شبکه سه سیما با رویکردی به جوانان و ورزش عرصه‌های جدیدی را در جذب مخاطب آزمود.
در واقع از همین مقطع زمانی بود که با آزادشدن ویدئو، رونق سینما، فیلم‌های ویدئویی و بعدها سی.دی و دی.وی.دی، فرصت انتخاب برای مخاطبان بیشتر شد.
با تأسیس شبکه پنجم با عنوان شبکه تهران و اختصاص یک شبکه استانی به استان‌های کشور، توجه به مناسبات درون گروهی شهرستان‌ها و استان‌ها در دستور برنامه‌سازان قرار گرفت.
تأسیس شبکه‌ی چهار با شعار پرداختن به برنامه‌های علمی، فرهنگی و هنری فاخر ایران و جهان و نهایتاً شبکه‌ی خبر همگی در راستای سیاست‌های جدید برای تأمین گونه‌های مختلف سلایق مخاطب مفهوم پیدا کرد
سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران
در سال ۱۳۴۷ نخستین مراکز تولید و پخش رادیو و تلویزیون افتتاح شدند و با توسعه‌ی شبکه مخابراتی و مایکروویو از سال ۱۳۴۸ تلویزیون ملی ایران توانست به تدریج مراکز تولید رادیو تلویزیونی را با ایستگاه‌های مختلف در سطح کشور مرتبط کند.
برنامه‌های تلویزیون ایران در آن زمان بیشتر شامل برنامه‌های سرگرم‌کننده بود. سپس یک گروه فرانسوی که از سوی سازمان برنامه و بودجه مأمور بررسی و طراحی یک مرکز تلویزیونی با امکاناتی ساده شده بود، پخش برنامه‌های آزمایشی را در سال ۱۳۴۵، آغاز کرد.
امکانات فنی تلویزیون در آن زمان به یک استودیو، سه دوربین و دو دستگاه ضبط مغناطیسی محدود می‌شد و از آن‌جا که فرستنده تلویزیون ایران با سیستم ۵۲۵ خطی آمریکایی کار می‌کرد و سیستم تلویزیون ملی ۶۲۵ خطی اروپایی بود، تلویزیون ملی با نصب یک فرستنده دو کیلوواتی، با سیستم ۵۲۵ خطی بر بالای ساختمان هتل هیلتون، امکان استفاده از این شبکه را برای همه دارندگان تلویزیون با سیستم‌های مختلف امکان‌پذیر کرد. در ۱۷ مرداد سال ۱۳۴۷، نخستین مرکز شهرستانی تلویزیون ملی در رضاییه گشایش یافت و چندی بعد مرکز تلویزیونی بندر عباس به کار افتاد و مراکز تلویزیونی به‌تدریج یکی بعد از دیگری در شهرهای مختلف شروع به فعالیت کردند.
وظایف مراکز و شبکه‌های رادیو و تلویزیون بر سه اصل اطلاعاتی و خبری، آموزش و فرهنگی، و تفریحی و سرگرمی مبتنی بود.
در سال ۱۳۴۸، به منظور افزایش امکانات فنی تلویزیون، دستگاه زمینی ماهواره‌ای مخابراتی اسدآباد همدان تبادل برنامه‌های تلویزیونی را با ایستگاه‌های خارجی میسر ساخت و پس از چندی دولت تلویزیون ایران را از ثابت پاسال خریداری کرد و با پیوستن تلویزیون ایران به تلویزیون ملی، پخش دو برنامه تلویزیونی از دو کانال ادامه یافت. برنامه‌های جاری تلویزیون ملی، برنامه اول و برنامه‌هایی که از تلویزیون ایران سابق پخش می‌شد، برنامه دوم نام گرفت. به غیر از این دو برنامه، دو کانال دیگر نیز فعالیت داشتند: نخست، تلویزیون آموزشی که از مهرماه سال ۱۳۴۵، کارش را زیر نظر وزارت آموزش و پرورش آغاز کرد و به آموزش تخصصی دوره‌های ابتدایی و متوسطه پرداخت؛ دیگری تلویزیون بین‌المللی که سرپرستی آن با پرویز قریب‌افشار (مجری و تهیه‌کننده‌ی تلویزیون) بود، و برنامه‌هایش به زبان انگلیسی پخش می‌شد. این فرستنده تلویزیونی همراه یک فرستنده‌ی رادیویی که برنامه‌ی بین‌المللی خوانده می‌شد، وظیفه پخش اطلاعات و اخبار و هم‌چنین فراهم آوردن برنامه‌های اداره‌ی آمار تلویزیون، ۹۳ درصد مناطق شهری و ۴۵ درصد مناطق روستایی ایران، زیر پوشش برنامه‌های تلویزیونی قرار گرفته بود. پخش برنامه‌های تلویزیون به صورت رنگی نیز از همین سال شروع شد (پیش از آن چند برنامه رنگی به صورت آزمایشی درسال ۱۳۵۰ پخش شده بود.)
تولید فیلم‌های مستند و داستانی
از آغاز شکل‌گیری تلویزیون به علت امکانات مالی خوب، عده بسیاری از فیلم‌سازان جذب آن شدند و تلویزیون به صورت یکی از مراکز مهم فیلم‌سازی در بخش دولتی درآمد. تا قبل از انقلاب نزدیک به هزار فیلم کوتاه و بلند ساخته و تولید شده بود. از مهم‌ترین‌این برنامه‌ها می‌توان به برنامه ایران زمین، که فریدون رهنما طراح و بنیاد‌گذار آن بود، اشاره کرد. رهنما در سال ۱۳۴۵، به تلویزیون آمد و مرکزی برای ساخت و تولید فیلم‌های مستند به وجود آورد و علاقه‌مندانی را که در وزارت فرهنگ و هنر آموزش فیلم‌سازی دیده بودند، به تلویزیون آورد و خود یکی از مدرسان آن‌ها شد. از جمله این افراد که با رهنما در برنامه ایران زمین همکاری می‌کردند، می‌توان به همایون شهنواز با فیلم «گذر اسماعیل بزاز» و ناصر تقوایی با فیلم «باد جن» اشاره کرد.
فیلم‌سازی داستانی در تلویزیون در چارچوب محدودتری بر اساس شیوه‌های رایج و کلیشه‌ای سینمای موجود صورت می‌گرفت و پاره‌ای از این آثار را فیلم‌سازان حرفه‌ای سینما برای تلویزیون ساختند. از شاخص‌ترین آن‌ها می‌شود از«درخت مراد» ساخته‌ی زکریا هاشمی، «خورشید در مه» ساخته‌ی نظام کیایی و «بر باد» ساخته‌ی خسرو پرویزی نام برد.
تولید فیلم‌های سینمایی
تلویزیون با ایجاد سازمانی به نام تل فیلم شروع به ساخت فیلم‌های سینمایی کرد. در سال ۱۳۵۰، فیلم «چشمه» ساخته آربی آوانسیان، به عنوان نخستین فیلم سینمایی تلویزیون تهیه شد که در سال ۱۳۵۱ در سینما کاپری به نمایش عمومی درآمد.
«آرامش در حضور دیگران» به کارگردانی ناصرتقوایی، هم‌زمان با چشمه ساخته و بعد از یک سال و اندی توقیف شد و دوباره در سال ۱۳۵۲، با حذف صحنه‌هایی روی پرده رفت.
«بیتا» ساخته‌ی هژیر داریوش، سومین فیلمی بود که با سرمایه‌ی مشترک تلویزیون و سازمان فانوس خیال ساخته شد. سرمایه‌گذاری تلویزیون بر روی تولید فیلم به صورت مستقیم و یا شراکت ادامه یافت و تا سال ۱۳۵۷، فیلم‌های زیر برای نمایش آماده شد:
طبیعت بی‌جان، در غربت (سهراب شهید ثالث)، زنبورک (فرخ غفاری)، شازده احتجاب (بهمن فرمان آرا)، اوکی‌مستر، مغول‌ها، باغ سنگی (پرویز کیمیاوی)، دایره مینا (داریوش مهرجویی) و ملکه سبا (پرکورال نیک).
اولین‌ها در تلویزیون ایران
منوچهر نوذری اولین کسی بود که بر صفحه‌ی تلویزیون ظاهر شد. از اولین مجریان تلویزیون به جواد بنایی، هوشنگ محمودی (مجری کودکان) و عزت‌الله متوجه می‌توان اشاره کرد.
اولین مدیر عامل تلویزیون رضا قطبی بود که مدیریت تلویزیون را با دو شبکه بر عهده داشت. شبکه یک سراسری بود و شبکه دو فقط مناطق تهران و اطراف را تحت پوشش قرار می‌داد. هر دو شبکه در ساختمان الوند مستقر بودند و محل پخش برنامه‌ها در ساختمان جام جم، در خیابان پهلوی (ولی‌عصر) بود.
در روز ۱۸ مردادماه سال ۱۳۴۷، اولین مرکز شهرستانی تلویزیون ملی ایران در ارومیه راه اندازی شد. تلویزیون ارومیه کار خود را با روزی سه ساعت برنامه آغاز کرد و در پایان سال ۱۳۵۱ روزانه به‌طورمتوسط هفت ساعت برنامه پخش می‌کرد. قدرت فرستنده‌ی ارومیه در آغاز کار ۵۰ وات و قدرت تشعشع آن ۱ کیلو وات بود که با نصب ایستگاه رله میاندوآب و نیز ایستگاه تقویتی سرو، قسمت اعظم آذربایجان غربی، بخشی از آذربایجان شرقی و نیز نواحی شرق کشور ترکیه زیر پوشش امواج تلویزیون ارومیه قرار گرفت.
در سال ۱۳۵۰، ساختمان تولید به عنوان اولین ساختمان رادیو و تلویزیون ملی در اراضی چند هکتاری جام جم ساخته‌شد. این ساختمان ۱۰۸۷۰ مترمربع مساحت دارد.
