چگونه می‌توانم از ایجاد سرطان پستان جلوگیری نمایم؟
تاكنون علت مشخصی برای ایجاد بیماری‌های سرطانی از جمله سرطان پستان شناسایی نشده است و تنها عوامل خطر برای ایجاد این بیماری مطرح شده‌اند. تفاوت عامل خطرساز با عامل ایجاد یك بیماری در این است كه وقتی یك عامل به عنوان عامل خطر برای ایجاد بیماری مطرح می‌شود، تنها احتمال بروز بیماری را در فرد بیمار بیشتر از افراد عادی می‌کند، در حالی كه در صورت وجود عامل ایجادكننده یا بیماری‌زا، فرد حتماً بیمار خواهد شد.
به عنوان مثال سیگار یك عامل خطرساز برای ایجاد سرطان ریه است، ولی شما خود نیز افرادی را می‌شناسید كه سال‌ها سیگار كشیده‌اند و مبتلا به بیماری سرطان ریه نشده‌اند. در حقیقت، اگر چه احتمال ایجاد سرطان ریه در افرد سیگاری 11 برابر افراد عادی است، ولی این موضوع بدین معنی نیست كه تمام افرد سیگاری قطعاً مبتلا به بیماری سرطان ریه می‌شوند. در مقابل، افرادی كه عامل میكروبی خاصی در ناحیه حلق و گلو دارند مبتلا به آنژین خواهند شد. در این مورد تقریباً هر فردی به این عامل میكروبی بیماری‌زا آلوده شود، مبتلا به بیماری خواهد شد.
در حقیقت می‌توان چنین نتیجه گرفت كه در فرد مبتلا به سرطان پستان (جز در موارد بسیار خاص) نمی‌توان عامل مشخصی را مسئول ایجاد بیماری دانست. به این ترتیب، «پیشگیری قطعی از ایجاد بیماری» در مواردی كه علت بیماری مشخص نیست، امكان‌پذیر نمی‌باشد. حال سوال اصلی این است كه با در نظر گرفتن این موضوع، چگونه می‌توان با این بیماری مقابله كرد؟ آیا باید تسلیم بیماری شد و منتظر ماند و دید كه چه موقع بیماری ایجاد و باعث آزار بیمار می‌شود؟ آیا علم پزشكی در مقابله با بروز این بیماری ناتوان است؟
پاسخ سؤالات فوق این است كه اگر چه نمی‌توان از ایجاد بیماری جلوگیری كرد ولی با تشخیص به موقع بیماری در مراحل اولیه، این نقص در پیشگیری از بیماری به خوبی جبران می‌شود. برای روشن شدن هر چه بیشتر این موضوع ذكر این نكته لازم است كه سرطان پستان از جمله بیماری‌های سرطانی است كه چنانچه در مراحل بسیار اولیه تشخیص داده شده و به درستی درمان شود، تقریباً ریشه‌كن شده و بیمار طول عمر طبیعی خواهد داشت. به عبارت بهتر در اغلب مواردی كه هنوز علائم ظاهری بیماری آشكار نشده و بیماری طی بررسی‌های پزشكی قبل از ظاهر شدن علائم تشخیص داده می‌شود، معالجه قطعی برای بیماری وجود دارد. بنابراین تمام تلاش‌ها در خصوص كنترل این بیماری بر تشخیص زودرس بیماری متمركز شده است و اغلب سازمان‌های معتبر بهداشتی و مبارزه با سرطان در دنیا برنامه‌های ویژه‌ای را به بانوان سالم توصیه می‌کنند تا بیماری را در مراحل اولیه تشخیص دهند.
چگونه می‌توان بیماری را در مراحل اولیه تشخیص داد؟
تا كنون 3 روش شناخته شده برای تشخیص زودرس سرطان پستان وجود دارد كه عبارتند از:
- خودآزمایی پستان
- معاینه پستان توسط پزشك
- ماموگرافی
1- خودآزمایی پستان چیست؟
خودآزمایی پستان، معاینه پستان توسط خود فرد است. این معاینه برای هر زن و در هر سن قابل اجراست. خودآزمایی پستان هزینه ای ندارد و در هر ماه، تنها صرف 15 دقیقه از وقت برای انجام آن كافی است. اهمیت یادگیری و انجام خودآزمایی پستان در این است كه فرد به محض مشاهده هرگونه تغییر یا علامت جدیدی در پستان، این موضوع را فوراً به پزشك اطلاع می‌دهد. لازم به ذكر است كه این روش به تنهایی نمی‌تواند روشی ایده‌آل برای تشخیص بیماری باشد زیرا فرد بیمار هنگامی می‌تواند بیماری را در خود تشخیص دهد كه بیماری علامت‌دار شده باشد. امروزه تلاش تمام دست اندركاران سلامت بانوان بر این است كه بیماری را قبل از بروز علایم تشخیص دهند. بنابراین:
«ذكر این نكته ضروری است كه معاینه ماهیانه توسط خود بیمار نمی‌تواند جایگزین معاینه بالینی توسط پزشك یا ماموگرافی شود و معاینات منظم توسط پزشك و انجام ماموگرافی طبق نظر وی، باید همراه با خودآزمایی پستان انجام شود.»
با توجه به این كه در كشور ما متأسفانه هنوز تعداد قابل توجهی از موارد پیشرفته بیماری دیده می‌شود، اغلب صاحب نظران، انجام این معاینات را به دو منظور توصیه می‌کنند. اول اینكه این كار باعث تشخیص بیماری قبل از پیشرفته شدن آن و بروز اشكالات جدی در درمان بیماری می‌شود. از طرف دیگر به نظر می‌رسد كه آموزش این روش به بانوان، ایشان را نسبت به سلامت پستان خود حساس كرده و می‌تواند فواید بسیاری را به همراه داشته باشد. از این رو انجام معاینات به عنوان عاملی برای توجه بانوان به سلامت خود و نیز روشی برای تشخیص زودرس بیماری در نظر گرفته می‌شود. به هر حال در انجام این معاینات اجباری وجود ندارد ولی چنانچه خانمی تمایل به انجام این كار داشته باشد، باید روش صحیح انجام آن را بداند. همچنین باید دانست كه اگر در طی خودآزمایی پستان موردی پیدا نشد، این نشانه قطعی سلامت پستان نیست و علی رغم معاینه طبیعی توسط بیمار طی خودآزمایی پستان، باید مراجعه به پزشك جهت معاینه پستان طبق موعد مقرر انجام شود. از طرف دیگر پیدا كردن توده یا هرگونه مورد غیر طبیعی نیز به معنی وجود سرطان نیست و باید تنها به عنوان عاملی برای مراجعه سریع شما به پزشك در نظر گرفته شود.
چگونه خودآزمایی پستان را انجام دهیم؟
خانمها بهتر است از سن 20 سالگی به بعد، هر ماه پستان خود را معاینه كنند. بهترین زمان انجام معاینه ماهیانه، 2-1 روز پس از پایان عادت ماهیانه است. به عبارت دیگر حدود روز هشتم یا نهم از شروع عادت ماهیانه، زمان مناسبی برای انجام معاینه است. در این زمان پستان‌ها كمترین حساسیت و سنگینی را دارند، در نتیجه انجام معاینه راحت‌تر و معاینه دقیق‌تر است.
در صورتی كه خانمی به هر علت عادت ماهیانه نمی‌شود، باید خودآزمایی پستان را در یك روز مشخص در هر ماه، مثلاً روز اول ماه، انجام دهد. در خانم‌های شیرده، بهتر است معاینه پس از شیردادن به نوزاد و تخلیه پستان انجام شود.
نحوه خودآزمایی پستان
خودآزمایی پستان شامل دو مرحله است: 1- نگاه كردن 2- لمس‌كردن (مراحل کامل خودآزمایی پستان را می‌توانید در منبع اصلی مطالعه نمایید)
نگاه كردن:
در برخی موارد، بیماری‌های پستان به ویژه سرطان‌های پستان باعث بروز تغییراتی در ظاهر پستان می‌شوند كه با نگاه كردن به پستان‌ها قابل تشخیص است. بنابراین لازم است كه زنان با ظاهر معمولی سینه‌های خود آشنا باشند تا بتوانند هرگونه تغییرات احتمالی را در آنها تشخیص دهند.
نگاه كردن طی مراحل زیر انجام می‌شود:
1-دست‌ها در دو طرف بدن به حالت آویزان قرار گیرد.
2- دست‌ها از كنار سر صاف به سمت بالا كشیده شود.
3- دست‌ها به كمر فشار داده شود.
4- دست‌ها صاف به جلو كشیده شده و فرد كمی به سمت جلو خم شود.
در هر یك از وضعیت‌های بالا، هر گونه تغییری شامل فرورفتگی پوست یا نوك پستان، قرمزی یا زخم پستان، پوسته پوسته شدن یا انحراف نوك پستان‌ها و برآمدگی در قسمتی از پستان مهم تلقی شده و باید به پزشك گزارش شود. عدم تقارن پستان‌ها، در صورتی كه از قبل وجود داشته باشد (از دوران بلوغ یا پس از شیردهی) مسئله مهمی نیست ولی هر گونه تغییر اخیر در اندازة پستان‌ها باید بررسی شود.
لمس كردن:
برای معاینه صحیح پستان‌ها در هنگام لمس، بهتر است از قسمت انتهایی بند آخر 3 انگشت میانی دست‌ها ( و نه نوك انگشتان) استفاده كرد. توجه به این نكته مهم است كه هیچ وقت نباید پستان را بین دو انگشت فشار دارد زیرا به طور كاذب ممكن است توده‌ای در پستان لمس شود.
چه مناطقی را باید معاینه كرد؟
محــدوده‌ای كــه بــین اســتخوان ترقــوه از بــالا، استخوان جناغ سینه و زیر بغل از طرفین و دو انگشت پایین‌تر از لبه پایین پستان (در محل كش لباس زیر از پایین) قرار دارد، باید معاینه شود.
معاینه پستان در هر دو وضعیت خوابیده و ایستاده قابل انجام است. بهتر است فرد دراز بكشد و یك بالش كوچك زیر شانه سمت معاینه قرار دهد. برای معاینه پستان راست همیشه از دست چپ و برای معاینه پستان چپ از دست راست استفاده می‌شود.
برای اینكه تمام نقاط پستان لمس شود بهتر است آن را به صورت دوایر متحدالمركز از اطراف به سمت نوك پستان معاینه كرد. پس از اینكه تمام پستان معاینه شد، دنبالة پستان در ناحیه زیر بغل و سپس گودی زیر بغل از نظر وجود توده پستانی یا زیر بغلی بررسی می‌شود. سپس پستان مقابل به همین شیوه لمس خواهد شد.
چنانچه می‌خواهید معاینه پستان را در وضعیت ایستاده انجام دهید، بهتر است این كار را در حین استحمام انجام دهید. در این حالت پوست پستان لغزنده و اصطكاك در لمس كمتر است و معاینه پستان‌ها راحت‌تر انجام می‌شود.
در انتهای معاینه، نوك پستان‌ها مانند حالت دوشیدن فشار مختصری داده می‌شود تا در صورت وجود ترشح، فرد بتواند آنرا مشاهده كند. توجه كنید كه این كار را زیاد تكرار نكنید زیرا این كار باعث تحریك تولید شیر در پستان خانم‌های غیر شیرده می‌شود.
معاینه پستان توسط پزشك:
چنانچه زنی متوجه هرگونه تغییر یا علامتی در پستان خود شد لازم است فوراً به پزشك مراجعه كند. حتی اگر متوجه هیچگونه علامتی نشدید و تصور میکنید كاملاً سالم هستید، لازم است بصورت زیر مراجعه پزشكی داشته باشید:
تمام زنان بالای 20 سال باید سالیانه توسط پزشك جراح معاینه شوند. اگر یكی از عوامل خطر برای سرطان پستان در فردی وجود داشته باشد یا اگر پزشك معالج به دلایل علمی صلاح بداند، باید معاینه هر 6 ماه یك بار انجام شود. بهتر است این معاینات توسط یك پزشك انجام شود تا او بتواند ضمن مقایسه شرایط شما با قبل، بروز كمترین تغییر را متوجه شود. اگر چه این روش دقتی به مراتب بالاتر از روش خودآزمایی پستان دارد ولی این روش نیز لازم است با انجام ماموگرافی كامل شود. در حقیقت انجام هر دو روش یعنی معاینه پزشكی توسط جراح همراه با ماموگرافی بهترین روش برای تشخیص زودرس سرطان پستان است.
ماموگرافی:
اولین نكته كه باید به آن توجه ویژه‌ای داشت این است كه ماموگرافی كه نوعی عكس‌برداری از پستان‌ها است می‌تواند به دو دلیل كاملاً متفاوت انجام شود.
1- در فرد سالم كه هیچ علامتی از بیماری نداشته و این كار صرفاً به منظور پیدا كردن یك كانون احتمالی از بیماری انجام می‌شود.
2- در فردی كه برخی از علایم بیماری را داشته و این كار برای تایید تشخیص بیماری و بررسی مشخصات آن انجام می‌شود.
در حالت اول بجز در موارد خاص اطلاع از شرح حال بیمار برای پزشك رادیولوژیست الزامی نبوده و ارایه گزارش ماموگرافی نیز می‌تواند با تاخیر مختصری انجام شود در حالیكه در ماموگرافی تشخیصی لازم است رادیولوژیست از شرح كامل پرونده پزشكی بیمار آگاهی داشته و گزارش مربوطه در سریع‌ترین زمان آماده شود. همچنین در این حالت احتمال انجام روش‌های تكمیلی و مشاوره با جراح و سایر اعضای تیم درمانی بیشتر خواهد بود.
ماموگرافی چگونه انجام می‌شود؟
در ماموگرافی از اشعه ایكس برای عكس‌برداری از ساختمان‌های داخل پستان استفاده می‌شود. این روش یك روش سریع و ساده است. شما به كمك تكنسین مربوطه در مقابل دستگاه می‌ایستید و پستان‌ها در دو جهت، بین دو صفحه شفاف و مسطح، فشرده می‌شوند و سپس اشعه ایكس به آنها تابیده می‌شود.
این فشار و یا وضعیت ایستادن شما ممكن است كمی ناراحت‌كننده باشد، ولی توجه كنید كه این كار تنها 2-1 دقیقه طول می‌كشد و سپس عكس ساختمان‌های داخل پستان بروی فیلم حساس دستگاه خواهد افتاد. اگر انجام ماموگرافی چند روز پس از اتمام عادت ماهیانه باشد، این درد و فشار به حداقل خواهد رسید. توجه داشته باشید كه وارد كردن این فشار برای گرفتن یك عكس با كیفیت خوب الزامی است و به هیچ وجه خطری برای پستان ندارد.
رعایت كردن برخی نكات ساده می‌تواند باعث بهبود كیفیت عكس‌های گرفته شده شود و بدین ترتیب از تكرار غیر ضروری ماموگرافی جلوگیری خواهد شد. این نكات ساده شامل موارد زیر هستند:
- قبل از انجام ماموگرافی از اسپری‌های زیر بغل یا پودرهای ضد عرق استفاده نكنید زیرا ممكن است كیفیت عكس را كاهش بدهند.
در هنگام عكس‌برداری در همان حالتی كه تكنسین شما را قرار داده است، بی‌حركت بمانید. هر گونه حركتی ممكن است باعث اشكال و نیاز به تكرار ماموگرافی شود.
- در صورتی كه قبلاً ماموگرافی یا نمونه‌برداری شده‌اید، حتماً عكس و نتایج آن را همراه داشته باشید. این كار جهت مقایسه و اجتناب از اقدامات تشخیصی غیر ضروری لازم است.
- محلی را برای انجام ماموگرافی انتخاب كنید كه دستگاه‌های آن مدرن و پرسنل آن آموزش دیده باشند و در هر روز تعداد زیادی از بیماران در آنجا ماموگرافی شوند.
در خانمی كه مشكلی در پستان نداشته باشد، اولین ماموگرافی جهت تشخیص زودرس در سنین بین 35 تا 39 سالگی انجام می‌شود. پس از آن در سنین 40 تا 49 سالگی هر 3-2 سال و پس از آن تا 65 سالگی هر 2-1 سال بسته به نظر پزشك باید ماموگرافی انجام شود. توجه كنید كه اعداد ذكر شده، با توجه به شرایط كشور ما و توسط صاحب نظران كشورمان توصیه شده است و در كشورهای غربی این اعداد كمی متفاوت است.
توجه داشته باشید كه ماموگرافی، دقیق‌ترین و مطمئن‌ترین روش تشخیصی سرطان پستان در مراحل اولیه است. میزان اشعه وارد شده به پستان در حین ماموگرافی ناچیز است و هیچ خطری را متوجه سلامت شما نمی‌کند.
سایر روش‌های تصویر‌برداری از پستان
اگر چه امروزه در موارد زیادی از سونوگرافی و نیز MRI برای تشخیص بیماری بهره گرفته می‌شود، ولی برای انجام تشخیص زودرس سرطان پستان تاكنون توصیه‌ای برای انجام این روش‌ها در جوامع علمی وجود ندارد. البته باید توجه كرد كه این عكس‌برداری‌ها چنانچه با صلاحدید پزشك معالج لازم باشد، می‌بایست انجام شود. در حال حاضر استفاده از این روش‌ها محدود به موارد خاص كه شك به وجود سرطان وجود دارد (بویژه در افرادی كه از نظر ژنتیكی، ژن جهش یافته دارند) می‌باشد.
شیوه زندگی سالم
یكی دیگر از راه‌های مقابله با ایجاد سرطان به طور كلی و نیز سرطان پستان، برخورداری از یك زندگی سالم و بهداشتی است. موارد زیر از راه‌های مهم برای داشتن یك زندگی سالم هستند:
- مصرف مقادیر كافی میوه و سبزی در هر روز
- كاهش مصرف چربی اشباع شده نظیر روغن جامد در رژیم غذایی
- ورزش و فعالیت روزانه 3 بار در هفته، هر بار30-15 دقیقه
- داشتن وزن مناسب
- عدم مصرف سیگار و الكل
- تلاش برای آرامش و پرهیز از تنش‌های محیطی
به طور كلی تخمین زده می‌شود كه بیش از یك سوم سرطان‌ها به عادت غذایی ما ارتباط داشته باشند. عواملی چون رژیم غذایی پرچربی و پركالری، مصرف الكل و سیگار احتمال بروز سرطان‌ها را افزایش می‌دهند، در حالی كه مصرف سبزیجات و میوه‌جات تازه، املاح و ویتامین‌ها احتمال بروز آن را كاهش می‌دهند.
در برخی مطالعات عنوان شده است كه مصرف ویتامین A یا پیش‌ساز آن، ویتامین C، سلنیم و فولات احتمال ابتلا به سرطان پستان را كاهش می‌دهند. در مورد تأثیر كلسیم، روی و مس در پیشگیری از این بیمـاری شـواهد كمتـری وجـود دارد.
منابع مهم ویتامین‌ها و املاح فوق الذكر عبارتند از:
ویتامین A: روغن كبد ماهی، جگر، تخم‌مرغ، كره، سبزیجات سبز برگ، میوه‌جات زرد
ویتامین C: گوجه فرنگی، سیب‌زمینی، فلفل سبز، كلم، مركبات
سلنیم: گوشت و فرآورده‌های حیوانی، گوجه‌فرنگی، ترب، كاهو و سبزیجاتی كه در زمین می‌رویند.
فولات: سبزیجات سبز برگ، میوه‌جات، گوشت و جگر
همچنین مصرف الكل و سیگار اگر چه خوشبختانه در بانوان جامعه ما رواج كمی دارد، اما باید دانست كه خطر سرطان پستان را افزایش می‌دهد. افزایش وزن بخصوص در دوران پس از یائسگی احتمال ابتلا به سرطان پستان را افزایش می‌دهد. از سوی دیگر، فعالیت جسمانی و ورزش به میزان كافی در طول هفته، از خطر ابتلا به این بیماری می‌كاهند.
