هورمون درمانی چیست و برای چه افرادی كاربرد دارد؟
هورمون‌درمانی مانند شیمی‌درمانی، نوعی از درمان در سرطان پستان است كه سلول‌های سرطانی را در تمام نقاط بدن (حتی بر سلول‌هایی كه از طریق جریان خون یا عروق لنفاوی به سایر قسمت‌های بدن پخش شده‌اند) درمان می‌کند.
هورمون درمانی بیشتر زمانی استفاده می‌شود كه سلول‌های سرطانی دارای گیرنده‌های هورمونی (استروژنی و پروژسترونی) باشند. به عبارت دیگر این درمان در افرادی كه در تومور آنها گیرنده‌های استروژن و پروژسترون، مثبت باشد اثر بهتری دارد. البته موارد دیگری نیز در تصمیم‌گیری برای انجام این نوع درمان وجود دارند.
به عنوان مثال گاه در بانوانی كه بعد از یائسگی مبتلا به سرطان پستان می‌شوند، صرف نظر از این كه این گیرنده‌ها وجود دارند یا خیر، از این نوع درمان استفاده می‌شود و برعكس در موارد دیگر كه سن بیمار پایین باشد، علیرغم مثبت بودن این گیرنده‌ها، ممكن است در مواردی این نوع درمان مناسب نباشد. بنابراین برای تجویز این داروها عوامل دیگری بجز گیرنده‌های هورمونی تعیین‌كننده‌اند.
چرا هورمون درمانی انجام می‌شود؟
برخی از انواع سرطان پستان در حضور استروژن سریعتر رشد می‌کنند. این نوع سرطانها «گیرنده استروژن مثبت» دارند و ER+ نامیده می‌شوند. در مورد برخی سرطان‌های دیگر این مسئله در مورد هورمون پروژسترون صادق است و در نتیجه «گیرنده پروژسترون مثبت» دارند و به آنها PR+ گفته می‌شود. در مواردی نیز سلول‌های سرطانی هیچ یك از گیرنده‌های استروژنی و پروژسترونی را ندارند.
وقتی تشخیص سرطان برای شما داده شد، آزمایش‌هایی انجام می‌شود تا مشخص كند كه آیا سلول‌های سرطانی شما برای رشد وابسته به این هورمون‌ها هستند یا خیر. اگر این وابستگی وجود داشته باشد، هر سلول سرطانی كه پس از جراحی یا پرتودرمانی باقی بماند ممكن است در اثر هورمون‌های موجود در بدن شما به رشد خود ادامه دهد. بنابراین هدف از هورمون‌درمانی جلوگیری از رسیدن هورمون‌های طبیعی بدن شما (استروژن و پروژسترون) به سلول‌های سرطانی می‌باشد. از این رو استفاده از هورمون‌درمانی در بیمارانی كه سلول‌های سرطانی آنها دارای گیرنده استروژن یا پروژسترون هستند، موجب افزایش طول عمر بیمار می‌شود.
هورمون درمانی معمولاً پس از جراحی جهت جلوگیری از عود تومور استفاده می‌شود. همچنین جهت كاهش رشد تومور در بیمارانی كه قبلاً دچار متاستاز شده‌اند نیز می‌توان از این روش استفاده كرد. این حالت به ویژه در مواردی كه ضایعه متاستاز در محلی باشد كه به آسانی توسط جراحی یا پرتودرمانی قابل درمان نباشد (مثلا در استخوان یا كبد)، استفاده بیشتری می‌شود. از موارد دیگر استفاده از این روش درمانی، انجام آن در مواردی است كه تومور در هنگام تشخیص در مراحل پیشرفته‌تری بوده و بیمار مسن باشد. در این مورد انجام این كار قبل از انجام جراحی و یا در موارد نادری به عنوان اولین (و نه تنها) اقدام درمانی به كار می رود.
تحقیقات اخیر كاربرد جدیدی را برای هورمون‌درمانی مطرح كرده است به این معنی كه چنانچه با تومور پیشرفته‌ای در یك خانم مسن، كه به علت مشكلات و بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت و فشار خون بالا و غیر قابل كنترل و ... امكان انجام جراحی برای او مطرح نباشد، روبرو باشیم با توجه به عدم امكان انجام جراحی و شیمی‌درمانی، می‌توان از هورمون‌درمانی كمك گرفت. این كار باعث می‌شود كه رشد سلول‌های سرطانی متوقف شده و ضمن پسرفت در اندازه سرطان، فرصت كافی برای بیمار ایجاد شده تا اقدامات اصلی درمانی مانند جراحی برای بیمار انجام شود.
هورمون‌درمانی چگونه عمل می‌کند؟
هورمون‌درمانی از دو طریق عمل می‌کند:
1- دارو باعث كاهش سطوح استروژن در بدن می‌شود و لذا سلول‌های سرطانی به استروژن كمتری دسترسی پیدا می‌کنند.
2- دارو به گیرنده هورمونی در سطح سلول‌های سرطانی متصل شده و مانع از دسترسی هورمون اصلی به این گیرنده‌ها می‌شود. به این صورت دارو مانع تأثیر هورمون بر سلول‌های سرطانی شده و در نتیجه باعث مهار رشد آنها می‌گردد.
از چه داروهایی برای هورمون‌درمانی استفاده می‌شود؟
1- تاموكسیفن:
شایعترین داروی مورد استفاده جهت هورمون‌درمانی، تاموكسیفن (Tamoxifen) است كه از 20 سال پیش تاكنون مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دارو مانع جایگزینی استروژن در سلول‌های سرطانی شده و بعنوان درمان كمكی در انواع مختلف سرطان پستان استفاده می‌شود.
2- مهار كننده‌های آروماتاز:
این داروها از تبدیل شدن هورمون‌های جنسی مردانه (كه معمولاً به میزان كمی در بدن بانوان وجود دارد) به استروژن جلوگیری می‌کنند و بنایراین می‌توانند در كم‌كردن اثر استروژن مفید باشند. واضح است كه این داروها در زمان قبل از یائسگی (با توجه به مقادیر بسیار زیاد استروژن تولید شده در تخمدان) اثری در درمان نخواهند داشت و تنها در بیماران مسن كه یائسه می‌باشند به كار می‌رود. از این داروها كه از آنها به نام مهار‌كننده‌های آروماتاز یاد می‌شود می‌توان آناستروزول (Anastrozole) و لتروزول (Letrozole) و اگزمستان (Exemestane) را نام برد. این داروها مانع تولید استروژن می‌شوند و ممكن است در پیشگیری از عود سرطان در سنین پس از یائسگی، از تاموكسیفن بهتر باشند.
عوارض هورمون‌درمانی كدامند؟
تاموكسیفن علاوه بر سلول‌های سرطانی بر سایر سلول‌های بدن نیز تأثیر می‌گذارد كه عوارض آن ناشی از این امر است. از جمله مهمترین عوارض تاموكسیفن كه در موارد نادری ممكن است ایجاد شود، افزایش احتمال تشكیل لخته خون در سیاهرگ‌های بدن می‌باشد كه ممكن است با حركت كردن این لخته‌ها مشكلات تنفسی برای بیمار ایجاد شود.
از عوارض دیگر تاموكسیفن افزایش احتمال سرطان رحم می‌باشد. اگر پزشك معالجتان برای شما تاموكسیفن تجویز كرده است، در صورت بروز عوارضی مانند خونریزی واژینال، لكه بینی و یا انواع لخته‌های خون یا تغییرات مشابه حتما پزشك خود را مطلع سازید. همچنین باید بصورت دوره‌ای توسط متخصص زنان تحت معاینه لگن قرار گیرید و هرگونه خونریزی یا درد غیر طبیعی را به پزشك خود اطلاع دهید.
تاموكسیفن علاوه بر اثرات ضد سرطانی كه مهمترین منفعت این دارو به شمار می‌رود، باعث كاهش كلسترول خون و كاهش خطر پوكی استخوان (بخصوص پس از سنین یائسگی) نیز می‌شود كه از جمله منافع بارز این دارو است.
