بسیاری از زنان خاطره مادر یا مادربزرگی را به یاد می‌آورنـد كـه جـای عمل ماستكتومی (برداشتن كامل پستان) را روی سینه‌شان داشته‌اند. واقعیت ایـن است كه در 80 سال اول قرن گذشته، تنها درمان جراحی سرطان پسـتان، برداشـت كامل تمام بافت پستان همراه با بافت‌های اطراف آن بود ولی امروزه روش‌های مختلفی برای درمان سرطان پستان وجود دارد كه شامل جراحی‌های محدودتر است. در این روش‌ها تمام پستان برداشته نمی‌شود و معمولاً ارائه درمـان همـراه بـا تركیبـی از شیمی‌درمانی، رادیوتراپی و سایر داروها می‌باشد.
تصمیم‌گیری برای انتخاب هر روش درمانی بر اساس نوع سرطان، گزارش آسیب‌شناسی، سن، وضعیت سلامت عمومی و نهایتاً، خواسته و ترجیح بیمار انجام خواهد شد.
انواع روش‌های درمانی:
درمان سرطان پستان معمولاً به دو بخش تقسیم می‌شود: 1- درمان موضعی پستان و غدد لنفاوی منطقه‌ای، مانند جراحی و رادیوتراپی و 2- درمان عمومی برای تمام بدن مانند شیمی‌درمانی یا هورمون درمانی.
جراحی سرطان پستان:
جراحی، اصلی‌ترین روش درمانی سرطان پستان است و اغلب زنان مبتلا به سرطان پستان، باید تحت عمل جراحی قرار گیرند.
سیر تحول جراحی در سرطان پستان:
سالیان متمادی تا قبل از 1976 میلادی منطق اصلی جراحان در درمان سرطان پستان توجه صرف به جنبه‌های درمانی و پرهیز از توجه به جنبه‌های زیبایی بیمار بود. در حقیقت هدف اول و آخر طی این سالها ریشه‌كن كردن بیماری بود. از سال 1976 به بعد با معرفی انواع جراحی‌های حفظ پستان، جراحان ضمن حفظ توجه به جنبه‌های سلامتی بیماری نشان دادند كه می‌توان كمترین صدمه را به بیمار وارد كرد و در حقیقت در شرایطی كه نتایج درمان از نظر عود و یا بقاء بیماری اجازه می‌داد، آنان ترجیح می‌دادند كه كمترین نقص عضو برای بیمار ایجاد شود. در سال‌های اخیر با بكار بردن تكنیك‌های جراحی پلاستیك در درمان جراحی سرطان پستان علاوه بر تأمین سلامت بیمار (كه هدف اصلی درمان است) سعی بر این است كه نقص زیبایی برای بیمار ایجاد نشود. این دستاورد جدید علمی كه به عنوان جراحی انكوپلاستیك پستان معروف است، باعث شده است كه امروزه انجام درمان‌های جراحی همراه با برداشتن پستان و نقایص زیبایی مربوطه به حداقل ممكن برسد.
انواع جراحی در سرطان پستان:
همان‌گونه كه گفته شد، اولین اقدام در درمان تومور پستان، برداشتن تومور به همراه بافت اطراف آن است. ذكر این نكته ضروری است كه در جراحی برای درمان سرطان پستان جراحی دو محل بطور جداگانه باید مورد توجه قرار گیرد: اول جراحی تومور پستانی و دوم جراحی غدد لنفاوی زیربغل. اگرچه در تكنیك انتخاب شده برای بیمار، این دو موضوع در یك زمان مدنظر قرار می‌گیرد ولی تصمیم‌گیری برای جراحی غدد لنفاوی زیربغل از اصول جداگانه و خاص خود پیروی می‌كند. قبلاً تصور می‌شد وقتی تومور داخل پستان وجود داشته باشد، تنها نوع درمان سرطان پستان، برداشتن تمامی پستان است. اما امروزه انواع مختلفی از جراحی برای سرطان پستان وجود دارد كه شامل موارد زیر می باشند:
- برداشتن تمام نسج پستان همراه با غده‌های لنفاوی زیر بغل و تمام بافت‌های مجاور پستان (ماستكتومی رادیكال وسیع)
- برداشتن تمام نسج پستان همراه با غده‌های لنفاوی زیر بغل (ماستكتومی رادیكال تعدیل شده)
- برداشتن تمام نسج پستان (ماستكتومی ساده)
- برداشتن قسمتی از پستان به صورت برداشت یك چهارم و یا كمتر از نسج پستان
- برداشتن قسمتی از نسج پستان و انجام بازسازی همزمان پستان (جراحی‌های انكوپلاستیك پستان)
هر دوی این روش‌ها می‌توانند بر حسب نیاز با جراحی غدد لنفاوی زیر بغل همراه شوند.
لازم به ذكر است كه انتخاب نوع جراحی به عوامل مختلفی بستگی دارد و انتخاب درمان‌های سنگین‌تر مثل برداشتن تمام پستان، الزاماً به معنی پیشرفته‌بودن بیماری نیست.
ماستكتومی رادیكال وسیع: این روش شامل برداشتن كل پستان به همراه عضلات قفسه سینه كه زیر پستان قرار دارند و نیز غده‌های لنفاوی زیر بغل می‌باشد. این روش بسیار تهاجمی بوده و بجز در موارد محدود استفاده نمی‌شود. در موارد خاصی كه تومور بسیار پیشرفته یا زخمی بوده و یا به جدار قفسه سینه دست‌اندازی كرده باشد و به انواع درمان‌های شیمی‌درمانی و رادیوتراپی پاسخ نداده باشد، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
برداشتن كامل بافت پستانی و غده‌های لنفاوی زیر بغل (ماستكتومی رادیكال تعدیل شده): برای سالیان درازی، این روش جراحی، شایعترین و استانداردترین روشی بود كه برای درمان بیماران انجام می‌گرفت. اگرچه هم اكنون نیز از این روش به عنوان یكی از بهترین روش‌های جراحی استفاده می‌شود، ولی به نظر می‌رسد در بسیاری موارد از جمله مواردی كه زودتر تشخیص داده شده باشد، می توان روش‌های محافظه‌كارانه‌تر را جایگزین آن نمود.
در این روش، اختلال در عملكرد دست، كمتر از روش اول خواهد بود.
ماستكتومی برای بیماران با شرایط زیر انتخاب مناسبی است:
1- زنانی كه در آنها پس از برداشتن محدود توده بدخیم امكان انجام رادیوتراپی وجود ندارد.
2- هنگامی كه چندین تومور با فاصله زیاد در یك پستان قرار دارند انجام ماستكتومی لازم به نظر می‌رسد به طوری كه انجام جراحی با حفظ پستان عملاً مقدور نمی‌باشد.
3- زنانی كه خودشان ترجیح می‌دهند تحت عمل ماستكتومی (برداشتن كامل پستان) قرار گیرند.
برداشتن تمام پستان (ماستكتومی ساده): این عمل جراحی شامل برداشتن كل بافت پستان می‌باشد. در این روش جراحی، جراح عضلات جدار قفسة سینه را كه در زیر پستان قرار دارند (عضلة سینه‌ای بزرگ و كوچك) برنمی‌دارد. بافت لنفاوی موجود در زیر بغل و منطقة شانه نیز برداشته نمی‌شود. با توجه به عدم دست‌كاری غدد لنفاوی زیر بغل، احتمال ایجاد ورم دست پس از ماستكتومی ساده از بین می‌رود.
برداشتن توده پستانی همراه با مقداری از بافت اطراف آن (لامپكتومی): این روش، جایگزینی برای ماستكتومی است. در این روش بافت سرطانی همراه با حاشیه‌ای از بافت سالم پستانی در اطراف آن برداشته می‌شود تا مطمئن باشیم كه هیچ بقایایی از سرطان در پستان باقی نمانده است. این روش با عنوان جراحی محافظه‌كارانه، نیز شناخته می‌شود. نام‌های دیگر این روش برداشتن پستان بصورت جزئی، برداشتن توده یا برداشتن یك چهارم پستان می‌باشند. جهت تعیین میزان گسترش تومور لازم است همراه این جراحی، از غده‌های لنفاوی زیربغل نیز نمونه‌گیری انجام شود.
لازم است توجه شود كه درمان استاندارد پس از برداشتن توده سرطانی یا برداشتن بخشی از پستان، پرتودرمانی یا درمان با اشعه ایكس می‌باشد. این اقدام تقریباً در تمام بیماران الزامی بوده و باید در زمان مشخص طبق نظر پزشك پس از جراحی انجام شود. در مواردی كه پس از عمل شیمی‌درمانی لازم باشد، می‌توان پرتودرمانی را در حین یا پس از شیمی‌درمانی انجام داد.
جراحی‌های انكوپلاستیك پستان: در مواردی كه توده سرطانی بزرگ باشد یا پستان كوچك باشد یا توده در قسمت داخلی پستان و یا قسمت تحتانی پستان قرار داشته باشد ممكن است نتیجه عمل از نظر زیبایی ایده‌آل نباشد. در این روش‌ها كه از سال 2003 میلادی معرفی شده است تكنیك‌های جراحی سرطان همزمان با تكنیك‌های جراحی پلاستیك مورد استفاده قرار گرفته و باعث می‌شود كمترین اشكال زیبایی بدنبال برداشتن قسمتی از پستان ایجاد شود.
توجه داشته باشید كه جراحی‌های محدود پستان برای برخی از بیماران پیشنهاد نمی‌شود، از جمله:
- زنانی كه سابقة پرتودرمانی و تابش اشعه به قفسة سینه یا پستان را در گذشته داشته‌اند.
- زنانی كه در بیش از یك نقطه پستان تودة سرطانی دارند و امكان حفظ پستان در آنها از نظر تكنیكی غیر ممكن است.
- زنانی كه بیماری‌های بافت همبند (مانند لوپوس) دارند كه باعث می‌شود به اشعه حساسیت بیشتری داشته باشند و روند ترمیم در آنها كند است.
- زنان باردار در 3 ماه اول بارداری
- زنانی كه تودة سرطانی آنها طبق ارزیابی‌های بالینی و آزمایشگاهی احتمال عود فراوانی دارد.
در همه حال: حفظ سلامت بیمار از نظر درمان سرطان به حفظ زیبایی او ارجح است.
جراحی غدد لنفاوی زیر بغل:
در اغلب موارد لازم است چربی و غدد لنفاوی از ناحیه زیر بغل برداشته شود تا اطمینان حاصل گردد كه آیا سلول‌های سرطانی به خارج از بافت پستان و به غدد لنفاوی زیر بغلی گسترش یافته‌اند یا خیر. غدد لنفاوی، بخشی از سیستمی هستند كه مایعی بنام لنف را در تمام بدن جمع‌آوری می‌کنند. وقتی سلول‌های سرطانی در بدن منتشر می‌شوند، در اغلب موارد اولین جایی كه خارج از پستان می‌توان آنها را یافت، غده‌های لنفاوی زیر بغلی هستند. توجه داشته باشید كه علی‌رغم عوارضی كه ممكن است این كار داشته باشد ولی این عمل یكی از مراحل درمان بوده و لازم است انجام شود.
مراقبتهای بعد از عمل:
اگر چه برخی جراحان ترجیح می‌دهند بیمار را تا خارج كردن درن‌ها (معمولاً تا بعد از هفته اول) در بیمارستان تحت نظر بگیرند ولی امروزه با توجه به مراقبتهای ویژه برای جلوگیری از عفونت‌های بیمارستانی و نیز جهت كاهش هزینه‌های درمان، اغلب جراحان ترجیح می‌دهند مدت بستری را به حداقل برسانند. در این شرایط شما با پانسمان و یك یا دو درن از بیمارستان مرخص می‌شوید. این درن‌ها معمولاًبعد از روز هفتم كشیده خواهند شد و شما لازم است تا 48 ساعت بعد از خارج كردن این لوله‌ها از حمام رفتن پرهیز كنید.
سایر نكاتی كه لازم است به آنان توجه كنید شامل موارد زیر است:
- داروهای مسكن و احیاناً آنتی‌بیوتیك تجویز شده از سوی پزشك معالج را تا آخر مصرف كنید.
- حركات خفیف دست هر قدر زودتر آغاز شود بهتر است. البته این كار همراه با درد خفیف خواهد بود كه باید آنرا تحمل كنید. اخیراً نیز توصیه می‌شود حركات ورزشی دست بعد از خروج درن شروع شود.
- برای همیشه از هر گونه تزریق یا گرفتن فشار خون یا حركت شدید عضلانی با دستی كه جراحی در آن سمت انجام شده است شدیداً پرهیز كنید.
- اگر احساس درد دارید، درخواست داروی ضد درد كنید. مهم است كه شما پس از جراحی استراحت كنید و توان خود را بازیابید.
عوارض جراحی:
موارد زیر از جمله عوارض كوتاه‌مدت جراحی است:
- عفونت زخم
- هماتوم یا تجمع خون در محل زخم (خونریزی به داخل زخم)
- سروما یا تجمع مایع شفاف در محل زخم
عوارض دراز مدت جراحی نیز شامل موارد زیر است:
- درد یا «سندرم پس از برداشتن پستان» كه به علت صدمه احتمالی به اعصاب ایجاد می‌شود.
- لنف ادم یا تورم دست كه به دلیل برداشتن غده‌های لنفاوی زیر بغل ایجاد می‌شود و می‌تواند حتی سالها پس از جراحی ایجاد شود.
