اقداماتی كه برای تعیین وجود سرطان استفاده میشوند:
1- معاینه توسط پزشك:
در صورتی كه غدهای در پستان خود لمس كردهاید، اولین قدم در تشخیص، معاینه توسط پزشك جراح است. او به شما خواهد گفت كه آیا چنین تودهای واقعاً وجود دارد یا خیر و اگر وجود دارد، بیشتر احتمال دارد كه این توده خوشخیم باشد یا سرطانی. پس از معاینه، پزشك ممكن است مراحل تشخیصی بعدی را برای شما درخواست كند. هرگز روشهای تشخیصی را بدون نظر پزشك و به طور خودسرانه انجام ندهید. زیرا ممكن است این كار بیهوده باشد و مجبور شوید كه آزمایش را تكرار كنید. در حقیقت ممكن است در مواردی لازم باشد آن آزمایش به شكل دیگری انجام شود.
2- روشهای تصویربرداری:
روشهای تصویربرداری متعددی وجود دارند كه پزشك به وسیله آن میتواند نسج پستان را بررسی و در مورد توده احتمالی موجود در آن قضاوت كند. مهمترین این روشها كه به فراوانی استفاده میشوند، ماموگرافی و سونوگرافی و در درجات بعدی MRI هستند.
ماموگرافی چیست؟
در ماموگرافی، از اشعه ایكس برای عكسبرداری از ساختمانهای داخل پستان استفاده میشود. این روش یك روش سریع و ساده است.
در مورد تودههای پستانی بطور خلاصه باید بدانید كه هر قدر توده سفتتر بوده وحاشیههای نامنظمتر داشته باشد و همراه تودههای سفت دیگر در ناحیه زیربغل باشد، احتمال بدخیم (سرطانی) بودن آن بیشتر است. تودههایی كه شبیه یك فندق با حاشیه كاملاً منظم و متحرك در پستان لمس میشوند و علایم پوستی ایجاد نكردهاند و همراه سایر علائم نیستند احتمالاً خوشخیم هستند. حتی با دانستن این اطلاعات هرگز خود به تنهایی در مورد خوشخیم یا بدخیم بودن توده پستانی خود قضاوت نكنید. در این كار همیشه لازم است كه پزشك جراح شما را معاینه و راهنمایی كند. این نكته مورد تاكید قرار میگیرد كه ماموگرافی میتواند به دو دلیل كاملاً متفاوت انجام شود.
1- ماموگرافی جهت كنترل و بررسی افراد سالم: در فرد سالم كه هیچ علامتی از بیماری ندارد، این كار صرفاً به منظور پیدا كردن یك كانون احتمالی از بیماری انجام میشود.
2- ماموگرافی برای تشخیص در افراد مشكوك به وجود بیماری: در فردی كه برخی از علایم بیماری را دارد، این كار برای تأیید تشخیص بیماری و بررسی مشخصات آن انجام میشود.
سونوگرافی چیست؟
در این روش به جای اشعه ایكس، از امواج صوتی برای بررسی تودههای پستانی استفاده میشود. سونوگرافی معمولاً در مواردی انجام میشود كه پزشك به هر دلیل، بررسیهای بیشتری را صلاح بداند، مثلاً در مواقعی كه بافت پستان در خانمی متراكم و سفت باشد و یا سن بیمار كمتر از 35 سال باشد. اما بیشترین كاربرد سونوگرافی برای افتراق تودههای توپر از تودههای حاوی مایع و كیستهای پستان است. سونوگرافی در تشخیص شبه تودهها (تودههای طبیعی كه ناشی از به هم چسبیدگی سلولهای طبیعی پستان هستند)، از تودههای واقعی كه غیرطبیعی هستند نیز كمككننده است.
MRI چیست؟
یك روش تصویربرداری بدون درد دیگر MRI است كه برای تشخیص ماهیت تودههای پستانی به كار میرود. در این روش از امواج رادیویی و مغناطیسی كه مستقیماً وارد بدن بیمار میشوند و تصاویر دقیقی از اندامهای داخلی ایجاد میکنند، استفاده میشود. کاربردهای MRI پستان: 1- بررسی پستان در افرادی كه دارای پروتز پستان هستند و معاینه پستان یا انجام ماموگرافی یا سونوگرافی در آنها با مشكلاتی روبروست. 2- بررسی پستان در افرادی كه قبلاً تحت عمل جراحی پستان قرار گرفتهاند. در این موارد انجام معاینات یا ماموگرافی دقت كمتری دارد. 3- هرگونه شك تشخیصی كه علیرغم انجام معاینه، ماموگرافی و سونوگرافی برطرف نشده باشد. 4- در افرادی كه بعد از درمان سرطان پستان، شك به عود وجود دارد ولی سایر روشهای تشخیصی كاربرد زیادی ندارد. 5- بررسی معمول پستان در بانوانی كه عوامل خطر متعدد داشته و برای بروز بیماری جزو گروه پرخطر محسوب میشوند، مثال بارز این مورد، افرادی هستند كه طی بررسیهای ژنتیكی، متوجه جهشهای ژنی مسئول ایجاد سرطان پستان در آنها شدهاند.
نمونهبرداری چیست؟
در صورتی كه نتایج معاینات و تصویربرداریهای پستان غیرطبیعی باشند، قدم بعدی نمونهبرداری از توده جهت ارسال به آزمایشگاه و بررسی میكروسكوپی سلولهای آن است. روشهای مختلفی برای نمونهبرداری وجود دارند كه شامل موارد زیر میباشند:
1- نمونه برداری با سوزن باریك: در بسیاری از موارد به عنوان قدم اول در تشخیص یك توده پستانی، پزشك سوزن كوچكی را كه متصل به سرنگ است (مانند سوزن یك سرنگ معمولی كه جهت تزریقات به كار میرود) وارد توده میکند و تعدادی سلول را با مكش وارد سرنگ مینماید. این سلولها سپس جهت بررسی میكروسكوپی به آزمایشگاه ارسال میشوند. این روش آسپیراسیون سلولی یا FNA نامیده میشود و نبایستی با «بیوپسی» یا «نمونهبرداری نسجی» اشتباه گرفته شود. در صورتی كه توده، كیست باشد (كیست یك توده حاوی مایع است)، با این روش، مایع داخل كیست خارج شده و در صورتی كه پس از تخلیه، دیگر اثری از توده باقی نمانده و مایع داخل كیست خونی نباشد، تشخیص كیست ساده پستان قطعی میشود. در صورتی كه مایع خارج شده از كیست خونی باشد، این مایع برای آزمایش فرستاده میشود.
2- نمونهبرداری بافتی از طریق سوزن (Core needle Biopsy): این روش مشابه روش قبل بوده ولی در این روش قطر سوزن بیشتر است و از سوزنهای مخصوص كه ضخیمترند جهت برداشت نمونه از توده پستانی استفاده میشود. در این روش ستون باریكی از نسج پستان (و نه فقط تعدادی از سلولها) خارج شده و جهت مطالعات آسیبشناسی در اختیار آزمایشگاه آسیبشناسی قرار میگیرد. امروزه در اغلب موارد، میتوان این روش را جایگزین نمونهبرداری از طریق جراحی نمود.
بزرگترین حسن این روش این است كه این كار باعث میشود تشخیص بیماری قبل از اقدام به جراحی یا اقدامات شدیدتر مشخص شود و بنابراین جراح با كمك سایر پزشكان تیم معالج و نیز بیمار، میتواند نقشه كامل مراحل درمانی را از ابتدا مشخص كند و بیمار بتواند نسبت به اقداماتی كه لازم است انجام دهد اشراف پیدا كند.
3- نمونهبرداری به روش جراحی: دراین روش بخشی از توده یا در اغلب موارد تمامی آن توسط یك برش كوچك كه بر روی پستان ایجاد میشود، خارج میگردد. این روش با بیحسی موضعی و یا بیهوشی عمومی انجام میشود و پس از اتمام عمل، محل برش بخیه خواهد شد.
انتخاب نوع تكه برداری از پستان بسته به شرایط توده و نیز شرایط بیمار و بر اساس شك بالینی پزشك معالج متفاوت است.
گزارش آسیب شناسی:
جواب آسیبشناسی میتواند به یكی از فرمهای زیر باشد:
1- نتیجه بررسی كاملاً طبیعی است: نیاز به اقدام اضافهتری نیست.
2- نتیجه حاكی از وجود سرطان نیست، اما سلولها كاملاً هم طبیعی نمیباشند (مثلاً انواعی از بیماریهای خوشخیم): شما باید تحت نظر پزشك قرار بگیرید كه بسته به جواب آسیب شناسی، پزشكتان شرایط پیگیریهای بعدی را برای شما روشن خواهد كرد.
3- نتیجه آسیبشناسی حاكی از وجود توده سرطانی در پستان است: مراحل مختلف درمان سرطان آغاز خواهد شد. از آنجا كه بسته به خصوصیات توده سرطانی روشهای مختلف درمانی وجود دارند، ممكن است آزمایشات اضافهتری نیز از سوی پزشك درخواست شود.
گزارش آسیب شناسی باید حداقل شامل اندازه تومور و سایر مشخصات سلولی سرطان باشد.
گیرندههای استروژنی و پروژسترونی
متخصص آسیب شناسی آزمایشات دیگری نیز بر روی بافت یا تومور خارج شده از پستان انجام خواهد داد. آزمایشات مربوط به گیرندههای استروژنی و پروژسترونی، میزان حساسیت تومور را به این هورمونها مشخص خواهند كرد. در صورتی كه در سلولهای تومور، مناطقی برای اتصال هورمونها وجود داشته باشند گفته میشود كه آن تومور از نظر گیرندههای استروژنی و پروژسترونی مثبت است.
معمولاً مثبت بودن گیرندههای استروژنی در تمام سنین شایع است، هر چند در افرادی كه قبل از سنین یائسگی هستند این احتمال، اندكی كمتر است. بیمارانی كه گیرنده استروژنی آنها مثبت است، معمولاً پاسخ بهتری به درمان میدهند. البته این موضوع در تمام بیماران ثابت نبوده و قطعیت ندارد. تومورهای با گیرنده استروژن مثبت میتوانند با داروهای ضد استروژنی مثل تاموكسیفن یا مهاركنندههای آروماتاز درمان شوند.
آزمایشاتی كه برای تعیین انتشار سرطان استفاده میشوند.
1- اسكن استخوان: این آزمایش یك روش تصویربرداری است كه جهت بررسی انتشار سرطان به استخوانها استفاده میشود.
2- سونوگرافی: این روش تصویربرداری به طور معمول برای بررسی كبد و سایر اعضای داخل شكم و لگن استفاده میشود. در این روش از امواج صوتی استفاده میشود و تصویر ایجاد شده وضعیت كبد بیمار را مشخص میکند.
3- CT اسكن: در این تست از امواج اشعه ایكس كه از زوایای مختلف به بدن بیمار تابیده میشود استفاده میشود. با این روش، انتشار بیماری به اندامهای داخلی مثل ریه، كبد و سایر ارگانهای داخل قفسه سینه و شكم با دقت زیادی قابل تشخیص است.
4- MRI: یك روش تصویربرداری بدون درد دیگر MRI است. در این روش از امواج رادیویی و مغناطیسی كه مستقیماً وارد بدن شما میشوند و تصاویر دقیقی از اندامهای داخلی از جمله كبد و ریهها ایجاد میکند، استفاده میشود. چنانچه در CT اسكن شك تشخیصی وجود داشته باشد و بررسیهای بیشتر لازم باشد، از این روش بهره گرفته میشود.
5- اسكن PET: از این روش تشخیصی كه چند سالی است به دنیای پزشكی عرضه شده است، برای بررسی گرفتاری سایر اعضای بدن و یا عود تومور در محل عمل استفاده میشود. آنچه اهمیت دارد این است كه این روش كه میتواند با یا بدون CT اسكن همزمان انجام شود، دارای دقت تشخیصی بسیار زیادی است ولی با توجه به هزینههای بالا در دسترس همگان وجود ندارد.