لجبازی و مخالفت جویی کودکان
لجبازي يا مخالفت كردن در كودكان يك پديده ي رفتاري است كه طي آن كودك از پذيرفتن و قبول كردن نظر و خواست والدين يا بزرگ تر خود سرباز مي زند و برخواست و ايده ي خود اصرار مي ورزد. به طور كلي لجبازي كردن در كودكان يعني نپذيرفتن و امتناع كردن از درخواست و نظر پدر، مادر، مربي و ... . بروز این پدیده رفتاری معمولا در سیر طبیعی رشد کودکان از سن 3-2 سالگی به بعد دیده می شود و شیوع این قبیل مشکلات در میان پسران بیش از دختران است. به طور طبیعی هرکودکی به دنبال آن چیزی می رود که توجه اش به آن جلب می شود و نه به دنبال خواسته و مطلوب دیگران . از سویی دیگر والدین انتظار دارند که بچه از خواسته های آنان پیروی کند و آن ها را اجرا نماید که معمولا این کار را از طریق دستور دادن و امر و نهی کردن به کودک انجام میدهند. درست در همین جاست که میان خواسته کودک و والدین تعارض و اختلاف شکل میگیرد و این امر می تواند زمینه ساز تنش و درگیری های کلامی ، محرومیت ها و حتی گاهی برخوردهای فیزیکی میان کودکان و والدین آنها گردد. زمانی که لجبازی و مخالفت جویی شدید است و یا موجب ایجاد تنش بین کودک و والدین و یا سایرین می گردد، نیاز به مداخله روانشناس و یا روانپزشک کودک خواهد بود.
به طور کلی عوامل متعددي باعث بروز بدرفتاري يا به قولي لجبازي در كودكان مي شود. به طور خلاصه مي توان به برخي از عوامل شناخته شده ي اين پديده اشاره كرد:
1. عوامل سرشتي و زيست شناختي
تفاوت هاي سرشتي و زيست شناختي اي است كه به طور كلي تمام افراد ( و در همه ي سنين ) با يكديگر دارند. كودكان لجباز نيز طبيعت و سرشت وجودي شان به طور ذاتي نسبت به ساير همسالان شان سخت تر و انعطاف ناپذيرتر است و همين امر باعث می گردد که آنها به خواسته هاي خودشان اصرار داشته باشند و براي رسيدن به اهداف شان پافشاري كنند. گاهي كودكان لجباز با مشكل بيش فعالي نيز مواجه اند و به همين دليل مخالفت جويي و سرسختي آن ها شديدتر است و با اطرافيان خود مشكلات و برخوردهاي بيش تري دارند. اگرچه بيش فعالي و لجبازي دو پديده ي مجزا از يكديگر است اما در اغلب موارد اين دو مشكل رفتاري همراه هم مي باشد، به طوري كه كودكان بيش فعال معمولاً لجباز و سر سخت نيز هستند و كودكاني كه لجبازند، با مشكل بيش فعالي و پر تحركي نيز مواجه اند. در مواردي كه لجبازي حاصل طبيعت و خلق و خوي كودك است ، بچه هميشه ، يا حدأقل در اكثر زمان ها دست به مخالفت جويي مي زند و بنابر همين ماهيتي كه دارد از پذيرفتن خواسته ي والدين و بزرگ ترهاي خود سربازمي زند. به طور كلي اين كودكان برحسب الگوي شخصيتي و رفتاري شان به لجبازي و مخالفت جويي با ديگران تمايل دارند و رغبتي به پذيرش آسان و سريع درخواست هاي آنها نشان نمي دهند.
2. عوامل محيطي و بيروني
در مواردی که عوامل محیطی و بیرونی سبب لجبازی و مخالفت جویی می شود، کودک در اغلب موارد آرام تر است و با اطرافیانش بیش تر همکاری می کند. این کودکان اگر با واکنش نامناسب والدین و یا ناکامی ها مواجه شوند ، بدرفتاری و لجبازی در آنان تشدید می شود و در این موارد واکنش مناسب والدین می تواند نقش بسیار مهمی در کاهش این بدرفتاری کودکان داشته باشد. محیط خانواده ، نحوه ي برخورد والدين، استفاده از روش های تربیتی ناکارآمد همچون تهديد ، سرزنش کردن و تنبیه ، تاثير محيط بيرون از خانه همچون مدرسه و جامعه ، همسالان و مشکلاتی همچون سابقه بیماری جسمانی و روانپزشکی کودک و سایر اعضای خانواده از مهم ترين عوامل محيطي اي است كه می تواند شرایط بروز بدرفتاري دركودكان را فراهم نماید.
آموزش مهارت های مدیریت مشکلات رفتاری به والدین ، حذف یا کاهش سایر عوامل محیطی و بیرونی با مشارکت خانواده ، مدرسه و جامعه و در موارد شدید دریافت خدمات تشخیصی و درمانی تخصصی و شروع مداخلات دارویی و غیردارویی مناسب از طریق مراجعه به روانپزشک و روانشناس از مهمترین اقدامات توصیه شده در جهت پیشگیری و کاهش مشکلات لجبازی – نافرمایی در کودکان می باشد.
توصیه های زیر در خصوص نحوه مدیریت رفتاری در کاهش مشکلات لجبازی و نافرمانی کودکان را به شما پیشنهاد می نماییم:
- سعی کنید همیشه آرام و خونسرد باشید تا تسلط بهتری بر رفتارهای خود در این موقعیت های دشوار داشته باشید. والدین و دیگر اعضای خانواده الگوی خوبی برای یادگیری کودکان هستند.
- رفتارهای مطلوب کودک را همیشه مورد توجه قرار داده و تشویق نمایید.
- رفتارهای نامطلوب خصوصا کج خلقی معمولا زمانی اتفاق می افتد که کودک گرسنه ، خسته و یا بیمار است . همواره در برطرف بودن این نیازهای اولیه کودکتان در اسرع وقت تلاش نمایید.
- زمان ها و مکان هایی که بیشترین بدرفتاری کودکتان در آنها اتفاق می افتد را شناسایی کنید و برای این موقعیت ها از قبل برنامه ریزی نمایید.
- با مشاهده اولین علایم بدرفتاری در کودکتان (همچون کج خلقی ) و قبل از شدت یافتن آن ، سریعا مداخله کنید و هوشمندانه حواس کودک را به موقعیت دیگری معطوف کنید. علت بدرفتاری کودکتان را پیدا کنید و در صورت امکان ، آن را برطرف نمایید.
- در صورت عدم امکان برطرف نمودن علت بدرفتاری کودک و شدت یافتن و ادامه یافتن آن ، بدرفتاری او را تا زمان خاموشی بدرفتاری نادیده بگیرید و به محض توقف رفتار نامطلوب توسط کودک ، آرام بودن و خودداری وی را تشویق نمایید.
- با ادامه بدرفتاری توسط کودکان و یا انجام دادن رفتار های خطرناک و آسیب رساندن به خود و دیگران ، با حفظ آرامش و خونسردی خود ، کودک را دعوت به سکوت و متوقف کردن رفتار خود نمایید. به محض توقف رفتار نامطلوب توسط کودک ، آرام بودن و خودداری وی را تشویق نمایید.
- در صورت ادامه یافتن لجبازی و نافرمانی توسط کودک ، با حفظ آرامش و خونسردی خود از طریق خارج کردن وی از موقعیت برای وی محدودیت ایجاد کنید. بری اینکار از قبل مکانی خلوت و بدون جذابیت برای کودک را در نظر بگیرید و کودک را چند دقیقه در آنجا نگه دارید. توجه داشته باشید که مکان انتخاب شده تاریک و ترسناک برای کودک نباشد و از سرزنش کردن ، توهین و تهدید کودک اجتناب کنید. به محض توقف رفتار نامطلوب توسط کودک ، آرام بودن و خودداری وی کودک را از آن محیط خارج کنید و با مشاهده اولین و کوچکترین رفتار مطلوب پس از این موقعیت ، وی را تشویق نمایید.
- عصبانیت و ناراحتی کودک خود را بپذیرید ، از او به خاطر داشتن این احساسات طبیعی عصبانی و خشمگین نشوید و پس از پایان بدرفتاری ، با او همدلی کنید و بگوئید متاسف هستید از اینکه او عصبانی بوده است. پس از بیرون آمدن از این موقعیت دشوار و همدلی با کودک ، در پیدا کردن سایر راه حل ها و اقدامات برای مشکل کودکتان به او کمک کنید.
