ديابت يا بيماري قند به‌علت اختلال در توليد يا مصرف انسولين در بدن پديد مي‌آيد. انسولين ماده‌ايست كه در بدن توسط غده لوزالمعده توليد مي‌شود و امکان آن را فراهم می آورد که قند (مهمترين منبع انرژي بدن) مورد استفاده سلولها قرار گيرد.
ديابت شايع ترين علت نارسايي كليه در دنيا و ايران است. هر ساله تعداد زيادي از افراد جامعه به نارسايي كليه مبتلا مي‌شوند. درصد قابل توجهي از اين بيماران كه درمان هاي پرهزينه و سختي همچون دياليز و پيوند كليه لازم دارند مبتلايان به ديابت هستند.
چگونه ديابت منجر به بروز مشكل كليوي مي‌شود؟
در داخل كليه‌ها رگ هاي خوني كوچكي وجود دارند كه حاوي سوراخ هاي ريزی هستند. هنگام عبور خون از داخل اين رگ ها مواد زائد خون از طريق سوراخ هاي موجود در ديواره رگ وارد لوله‌هاي كليوي مي‌شوند و پس از طي مراحلي, ادرار را تشكيل مي‌دهند و از طريق مثانه از بدن دفع می شوند. مواد مفيد براي بدن مثل پروتئين‌ها و سلول هاي خوني به‌دليل اندازه بزرگشان از اين سوراخ ها رد نمي‌شوند. اين رگ هاي خوني مثل يك صافی براي بدن عمل مي‌‌كنند. ديابت مي‌تواند اين دستگاه صافي را تخريب كند.
زيادی قندخون، باعث افزايش حجم خوني مي‌شود كه از داخل رگ هاي كليه مي‌گذرد و اين افزايش حجم خون به مرور زمان موجب مي‌شود که سوراخ هاي اين رگ ها کارايی خود را از دست بدهند و مواد بزرگ مثل پروتئين هم ازآنها عبور کنند. پس، اولين مرحله اختلال كليوي در ديابت، دفع نوعي پروتئين در ادرار بيمار به نام آلبومين است كه ابتدا مقدار آن كم بوده و اگر زود تشخيص داده شود با درمان هاي مختلف مي‌توان از بدتر شدن آن جلوگيري كرد ولي اگر تشخيص داده نشود مقدار دفع پروتئين در ادرار افزايش پيدا مي‌كند و به دنبال آن كليه‌ها نارسا شده و عملكرد خود را از دست مي‌دهند.
در اين مرحله مشكل ديگري كه براي بدن پيش مي‌آيد اين است كه كليه‌ها ديگر توان دفع مواد زائد بدن (مثل كراتينين و اوره) را ندارند و اين مواد در داخل بدن جمع مي‌شوند و براي خروج آن ها بايد بيمار دياليز شود و يا پيوند كليه دريافت نمايد.
در بيشتر مبتلايان به ديابت نوع 1، اولين نشانه‌هاي گرفتاري كليه 20 – 15 سال بعد از شروع بيماري مشاهده مي‌شوند ولي در بيماران ديابتي نوع 2، بعلت معلوم نبودن زمان شروع بيماري، زمان بروز اين واقعه هم قابل پيش بيني نبوده و ممكن است از ابتداي تشخيص بيماري نيز مشكل كليوي وجود داشته باشد.
چگونه از ايجاد يا پيش رفت بيماري كليه پيش گيري كنيم؟
چند اقدام برای پيش گيري موثر هستند:
1 – كنترل قند خون: نگه‌داشتن قند خون در محدودة طبيعي مهمترين نكته در پيش گيري و يا تأخير انداختن بروز عوارض كليوي است. قند خون ناشتاي كمتر از 120 و قند خون 2 ساعت پس از غذاي كمتر از 160 مطلوب است. همچنين از شاخصي به نام هموگلوبين A1c ( كه وضعيت قند خون در سه ماه گذشته را نشان مي دهد) مي توان استفاده كرد كه مقدار آن (در اغلب بيماران) بايد كمتر از 7 درصد باشد.
2 – فشار خون بالا از عوامل بسيار مهم در ايجاد مشكلات كليوي است. همچنين سابقة خانوادگي فشار خون بالا در فرد ديابتي احتمال ابتلا به بيماري هاي كليوي را زيادتر مي كند. فشار خون مطلوب براي يك بيمار ديابتي كمتر از 80/130 است.
اگر مبتلا به فشار خون بالا هستيد با رعايت نكات زير مي‌توانيد آن را به حد طبيعي برسانيد:
1- مصرف بسيار كم نمك
- استفاده از مقادير كم نمك در هنگام طبخ غذا.
- پرهيز از مصرف غذاهاي شور نظير چيپس، ترشي و...
2– کاهش وزن
در صورت اضافه وزن، وزن خود را كاهش دهيد. در این مورد با پزشك خود مشورت كنيد.
3 – کنترل عفونت ادراري
شيوع عفونت ادراري در خانم ها بيشتر از آقايان و در خانم هاي ديابتي بيشتر از خانم هاي غيرديابتي است. در ضمن بيماران ديابتي ممكن است علي‌رغم وجود عفونت ادراري، علائم خفيف داشته يا بدون علامت باشند.
با مشاهده علائم زير، براي تشخيص يا رد عفونت ادراري به پزشك مراجعه كنيد:
- سوزش ادرار
- تكرر ادرار ( احساس نياز مكرر به دفع ادرار)
- ادرار كدر يا خوني رنگ
- كمردرد
4 – مصرف كم پروتئين
مصرف گوشت قرمز، ماهي، پنير و ديگر غذاهاي پروتئيني را تحت نظر كارشناس تغذيه, محدود كنيد.
5 – ترک مصرف سيگار و الكل
سيگار كشيدن علاوه بر تأثير روي فشار خون، پيش رفت ساير عوارض ديابت را نيز سرعت مي‌بخشد.
6- كنترل دقيق فشار خون
فشار خون در بيمار ديابتي بايد هميشه كمتر از 80 /130 نگاه داشته شود. با مصرف داروهاي پايين آورنده فشارخون و كاهش مصرف نمك و كاهش وزن مي توان فشار خون را در حد مطلوب نگه داشت.
7– داشتن فعاليت ورزشی منظم
از توصيه‌هاي بسيار ضروري و مهم، انجام تمرينات ورزشي منظم و مداوم به مدت 20 دقيقه الي نيم ساعت در روز مي‌باشد.
فعاليت بدني و ورزش روزانه آثار مفيد زيادي دارد كه شامل موارد زير هستند:
- كمك به كنترل فشار خون
- كاهش قند خون
- كاهش چربي خون
- كمك به بهبود وضعيت روحي و برطرف كردن احساس كسالت و بي‌حوصلگي در شما
تشخيص درگيري كليه در بيماران ديابتي
در بيماران ديابتي نوع 1، پنج سال بعد از تشخيص ديابت، آزمايش ادرار 24 ساعته جهت تعيين وجود پروتئين در ادرار داده مي‌شود و بعدها در فواصل زمانی معينی تکرار می شود.
اما در بيماران ديابتي نوع 2، اين آزمايشات از بدو تشخيص بيماری انجام می شوند.
اثر بارداري در بيماران مبتلا به نفروپاتي ديابتي
در صورت وقوع بارداری در خانم های ديابتی مبتلا به درگيری کليه، ممکن است به طور موقت کارکرد کليه اختلال بيش تری پيدا کند که معمولاً بعد از ختم حاملگی اصلاح می شود. در موارد کمی ممکن است اختلال کارکرد کليه به قدری باشد که پزشک معالج اجازه باردار شدن را به بيمار ندهد.
