ديابت بيماري است كه در آن قندخون فرد مبتلا بالاست. انسولين ماده‌اي است كه در لوزالمعده توليد مي‌شود و باعث مي‌شود قند موجود در غذا به‌صورت انرژي مورد استفاده سلول هاي بدن قرار گيرد. افزايش قندخون دو علت مي‌تواند داشته باشد يا لوزالمعده قادر نيست به ميزان كافي انسولين ترشح نمايد و يا سلول‌هاي بدن نمي‌توانند انسولين قندخون را برداشت و آن را مصرف كنند. در صورت بروز ديابت اگر قند خون كنترل نشود مي‌تواند عوارض زيادي روي قسمت‌هاي مختلف بدن داشته باشد.
هنگام مسافرت ممكن است به علت تغيير برنامه‌هاي روزانه مشكلاتي براي بيماران ديابتي پيش آيد و كسب آگاهي و آمادگي لازم براي پيش‌گيري از بروز اين مشكلات ضروري است. بيماران ديابتي با برنامه‌ريزي مناسب و رعايت نكات توصيه‌شده (كه در ادامه به آن‌ها اشاره مي‌شود) مي‌توانند مانند ديگر افراد خانواده مسافرت بي‌خطري داشته باشند.
نكات عمومي مربوط به مسافرت براي كليه بيماران ديابتي:
- با توجه به بروز مشكلات احتمالي در مسافرت، تغيير ميزان فعاليت و نيز تغيير برنامه زندگي و نوع و زمان تغذيه، به بيماران ديابتي به‌ويژه در نوع وابسته به انسولين (نوع 1) توصيه مي‌شود كه دستگاه سنجش قند خون و نوارهاي سنجش قند و كتون ادرار را به همراه داشته باشند و نسبت به‌روزهاي ديگر با فواصل كمتري قندخون خود را اندازه‌گيري نمايند.
- به همراه داشتن كارت هويت بيماري، كه بيانگر ابتلاء فرد به ديابت باشد، براي تمام بيماران ضروري است. اين كارت بايد حاوي اطلاعاتي مبني بر نوع درمان و شماره تماس در موارد فوريتي (اورژانس) باشد.
- ورزش يا افزايش فعاليت بدني طي سفر ممكن است باعث كاهش قندخون شود. از سوي ديگر تنش (استرس)، نشستن طولاني و عدم فعاليت در مسافرت ممكن است باعث افزايش قندخون شود. لذا طي مسافرت بهتر است قندخون به‌طور مرتب و خصوصاً بعد از بروز هر نوع استرس يا انجام فعاليت سنگين اندازه‌گيري شود.
بيمار ديابتي بايد قبل از سفر از پزشك معالج خود دو نامه درخواست كند:
براي مأموران امنيتي: مبني بر اين‌كه او مبتلا به ديابت است و بايد سرنگ، قلم مخصوص تزريق انسولين و سوزن حمل كند.
براي پزشك: كه دربردارنده نوع ديابت، نوع دارو يا انسولين مورد مصرف و مقدار مصرف و نيز حساسيت‌ها و واكنش‌هاي هر بيمار نسبت به داروها باشد.
بيمار ديابتي وابسته به انسولين در هنگام مسافرت چه وسايلي را بايد همراه خود داشته باشد؟
- انسولين موردنياز
- سرنگ‌هاي تزريق انسولين
- لانست (تيغ مخصوص) براي خون‌گيري و نوارهاي آزمايش قند خون (در صورت داشتن گلوكومتر)
- نوارهاي آزمايش قند و كتون ادرار
- قند حبه‌اي، نبات، بيسكويت و آب‌ميوه براي درمان كاهش احتمالي قند خون
- ميان وعده‌هاي مناسب براي چند روز (مانند ميوه و ساندويچ‌هاي كوچك)
- ساير داروهاي مصرفي
- بطري آب آشاميدني حتماً همراه خود داشته باشد
در رابطه با نگهداري و حمل انسولين در مسافرت به چه نكاتي بايد توجه كرد؟
انسولين را تا يك ماه در دماي طبيعي اتاق مي‌توان نگهداري كرد، ازاين‌رو در سفر به مناطق معتدل نيازي به نگهداري انسولين در يخچال نيست. البته مراقب باشيد كه شيشه انسولين در معرض نور مستقيم آفتاب قرار نگيرد. از قرار دادن آن پشت شيشه عقب اتومبيل يا كنار پنجره آفتاب‌گير خودداري كنيد. بهتر است انسولين در تاريكي نگهداري شود.
انسولين در اثر حرارت زياد يا يخ زدن صدمه مي‌بيند، به همين علت نبايد انسولين در قسمت جايخي يخچال قرار داده شود.
در صورت فاسدشدن انسولين، نوع شفاف آن (كريستال) كدر مي‌شود و نوع شيري‌رنگ (ان‌پي‌اچ) نيز يكنواختي خود را از دست مي‌دهد و به‌صورت دانه‌دانه به ديواره شيشه مي‌چسبد. اگر انسولين در معرض نور خورشيد قرارگرفته باشد، گاه رنگ آن قهوه‌اي مي‌شود. در اين موارد نبايد از آن استفاده كنيد.
طي مسافرت بهتر است انسولين را در كيف‌دستي خود حمل كنيد نه در چمداني كه به قسمت بار مي‌سپاريد. اين نكته به‌ويژه در مسافرت با هواپيما اهميت دارد؛ زيرا كه در ارتفاع بالا ممكن است انسولين در قسمت بار هواپيما يخ بزند.
بيمار ديابتي كه با قرص تحت درمان است در هنگام مسافرت چه وسايلي را بايد همراه خود داشته باشد؟
- قرص‌ها و ساير داروهاي مصرفي كمي بيش از تعداد لازم پيش‌بيني‌شده براي مدت سفر
- قند حبه‌اي، نبات، بيسكويت و آب‌ميوه براي درمان كاهش احتمالي قند خون
- ميان وعده‌هاي مناسب براي چند روز (مانند ميوه و ساندويچ‌هاي كوچك)
- يك بطري آب آشاميدني
وسايل و نكات موردنياز مشترك براي كليه بيماران:
هميشه مقداري انسولين و قرص خود را به‌صورت اضافي در جاي جداگانه‌اي همراه داشته باشيد تا در صورت گم‌شدن ساير وسايل دچار مشكل نشويد.
درصورتي‌كه در طي سفر دچار تهوع و استفراغ (بيماري حركت) مي‌شويد، از پزشك خود بخواهيد اقدامات لازم براي پيش‌گيري و درمان اين موارد را به شما آموزش دهد.
حتماً گردن‌آويز يا دست بند يا كارت مخصوص شناسايي افراد ديابتي را همراه خود داشته باشيد.
تغذيه بيمار ديابتي در سفر بايد چگونه باشد؟
مقادير مناسبي از غذاهاي حاوي كربوهيدرات را به‌صورت بسته‌بندي در كيف‌دستي خود داشته باشيد به‌طوري‌كه به‌راحتي در دسترس باشد. به خاطر داشته باشيد كه هميشه مسافرت طبق برنامه پيش نمي‌رود. ممكن است ساعت‌ها در ترافيك بمانيد يا دچار مشكلات ديگر در جاده شويد و يا قطار، كشتي يا هواپيماي شما تأخير داشته باشد و يا ممكن است مغازه يا رستوران مناسبي پيدا نكنيد؛ بنابراين با همراه داشتن ميان وعده‌هاي مناسب، كمتر دچار مشكل خواهيد شد.
از مصرف نوشيدني‌هاي شيرين جز در مواقع افت قندخون خودداري كنيد.
در مسافرت با كشتي يا هواپيما بهتر است از غذاي معمولي استفاده كنيد و درخواست غذاي ديابتي ننماييد زيرا غذاي معمولي اغلب مناسب است، درحالي‌كه غذاي ديابتي ممكن است كربوهيدرات كمي داشته باشد. اگر در طي سفر به مناطق مختلف، مي‌خواهيد از رژيم‌هاي غذايي خاص آن مناطق استفاده كنيد حتماً قبل از سفر با پزشك معالج يا كارشناس تغذيه خود در مورد مقدار و نحوه مصرف وعده‌هاي غذايي مشورت كنيد.
براي مراقبت از پاها در طي مسافرت به چه نكاتي بايد توجه كرد؟
- قبل از سوارشدن به هواپيما، قطار يا اتومبيل كمي پياده‌روي كنيد. سعي كنيد در طي مسافرت در يك جاي آزاد و راحت بنشينيد.
- براي جلوگيري از ايجاد لخته در پاها طي مسافرت در هر ساعت حداقل چند دقيقه قدم بزنيد.
- در هنگام نشستن مي‌توانيد از ورزش‌هاي كششي پاها و همچنين حركات چرخشي مچ پا و انگشتان استفاده كنيد. اين حركات به افزايش جريان خون پا كمك مي‌كنند.
- درصورتي‌كه خون‌رساني به پاها خوب بوده و مشكل خاصي نداريد كافي است فقط به‌صورت روزانه پاهايتان را وارسي كنيد.
- اگر قصد داريد براي مسافرت كفش جديدي بخريد، مواظب باشيد كه كاملاً راحت و اندازه باشد و قبل از شروع مسافرت آن را امتحان كنيد.
- از پابرهنه راه رفتن بپرهيزيد. در كنار دريا از دمپايي پلاستيكي استفاده كنيد و در هنگام شنا جوراب‌هاي مخصوص شنا بپوشيد. از آفتاب‌سوختگي به‌ويژه در پا جلوگيري كنيد.
- اگر پوستتان خشك است از كرم مرطوب‌كننده استفاده كنيد؛ به پاشنه پاها دقت خاصي داشته باشيد.
- اگر پاهايتان زياد عرق مي‌كنند، با دستمال يا پنبه آن‌ها را خشك كنيد؛ بعد از شنا نيز پاها را خشك نماييد (به‌ويژه لاي انگشتان).
- هرروز پاهايتان را ازنظر وجود زخم، تورم يا تغيير رنگ معاينه كنيد.
- در صورت بروز هر مشكلي به پزشك مراجعه نماييد. هر تاول كوچك، بريدگي يا خراشيدگي را با ماده ضدعفوني‌كننده تميز و پانسمان كنيد.
- اگر در آب‌وهواي سرد قرار گرفتيد و اشكال خون‌رساني يا بي‌حسي در پا پيدا كرديد حتماٌ مراقب يخ‌زدگي باشيد.
در مسافرت به ديگر كشورها چه نكاتي بايد مورد توجه قرار گيرد؟
- مسافرت به كشورهاي شمال يا جنوب ايران (ازجمله عربستان) مشكل خاصي ايجاد نمي‌كند اما در مسافرت به شرق يا غرب به دليل تغيير ساعات روز، در صورت لزوم بايد نحوه مصرف انسولين و قرص تغيير يابد.
- درصورتي‌كه اختلاف ساعت كشور مقصد با كشور خودمان كمتر از 2 ساعت باشد (كشورهاي همسايه، كشورهاي اروپايي مانند فرانسه، آلمان و...) نياز به تغيير خاصي نيست.
- در مسافرت به شرق، روز كوتاه‌تر مي‌شود و مقدار انسولين يا قرص و كربوهيدرات موردنياز كاهش مي‌يابد. در مسافرت به غرب، روز طولاني‌تر مي‌شود و ممكن است به وعده غذاي اضافي و انسولين يا قرص بيش‌تري نيازمند باشيد.
- در مورد تغيير ميزان انسولين و رژيم غذايي خود حتماً با پزشك معالجتان مشورت كنيد.
- در مسافرت به كشورهاي خارجي بايد بياموزيد كه چگونه به زبان آن‌ها بگوييد: «من ديابت دارم» و «لطفاً به من قند بدهيد».
- در كشورهاي مختلف ممكن است انواع انسولين با نام ها و قدرت‌هاي متفاوت عرضه شوند. در هنگام استفاده به نوع انسولين و قدرت آن دقت كنيد. در اين مورد با پزشك مشورت كنيد.
مسافرت به مناطق خيلي گرم:
در مسافرت به مناطق خيلي گرم بهتر است انسولين در يخچال نگهداري شود. طي مسافرت به مناطق خيلي گرم از كيسه يخ و يا فلاسك حاوي يخ استفاده كنيد.
در اين موارد از تماس مستقيم انسولين با يخ جلوگيري كنيد. مي‌توانيد شيشه انسولين را از جعبه مقوايي خارج كرده و در يكپارچه مرطوب بپيچيد. در صورت عدم دسترسي به اين وسايل انسولين را در پارچه خيسي گذاشته و با خود حمل كنيد. به خاطر داشته باشيد كه حتي در مناطق خيلي گرم در صورت رعايت نكات لازم مي‌توان انسولين را تا شش ماه خارج از يخچال نگهداري كرد.
آيا با تغيير آب و هوا ميزان انسولين مورد نياز تغيير مي‌كند؟
در آب‌وهواي خيلي گرم انسولين سريع‌تر از محل تزريق جذب مي‌شود، ازاين‌رو مي‌تواند باعث افت قندخون شود؛ بنابراين قندخون خود را به‌طور مرتب و با فواصل كمتر اندازه‌گيري نماييد. هيچ‌گاه مدت طولاني در معرض تابش آفتاب نمانيد.
در مناطق خيلي سرد، انسولين كندتر جذب مي‌شود، از سوي ديگر مصرف انرژي در هنگام لرزيدن در هواي سرد باعث افت قندخون مي‌شود.
بيمار شدن حين مسافرت:
معمولاً مسافران در معرض ابتلا به بيماري‌هاي مختلفي ازجمله بيماري‌هاي عفوني هستند. در بيماران مبتلا به ديابت، بروز عفونت مي‌تواند منجر به افزايش قند خون شود به حدي كه باعث كاهش هوشياري شود. به‌منظور پيش‌گيري از بروز اين مشكلات بيش‌تر مراقب باشيد و بهداشت را رعايت نماييد.
اگر بيماري شما بيش از 2-1 روز طول كشيده يا همراه با استفراغ و اسهال بود، بلافاصله به پزشك مراجعه كنيد.
طي دوره بيماري به‌هيچ‌وجه نبايد مصرف انسولين يا قرص را قطع نماييد. در صورت وجود بي‌اشتهايي و يا استفراغ، مواد غذايي را به‌صورت مايعاتي مانند سوپ، آب‌ميوه، يا شير جايگزين كنيد تا دچار كاهش قند خون نشويد. براي جلوگيري از اتلاف آب بدن مقدار فراواني مايعات بدون قند بنوشيد.
از پزشكتان درباره راه‌هاي درمان تهوع و استفراغ، اسهال و عفونت‌هاي قارچي و ميكروبي بپرسيد تا درصورتي‌كه مبتلا به اين بيماري‌ها شديد و دسترسي به امكانات درماني نداشتيد بتوانيد از آن‌ها استفاده كنيد.
آيا رانندگي كردن براي بيماران ديابتي منعي دارد؟
در مورد رانندگي بيماران ديابتي منعي وجود ندارد اما به‌منظور حفظ سلامت خودتان و ساير افراد جامعه رعايت نكات زير ضروري است:
- هنگام دريافت گواهينامه رانندگي، حتماً بيماري خود را ذكر كنيد. همچنين در زمان بيمه كردن خودروي خود، نماينده شركت بيمه را نيز از اين امر مطلع سازيد.
- بهتر است بيماران ديابتي وابسته به انسولين به‌عنوان راننده تاكسي، اتوبوس و ماشين‌هاي سنگين فعاليت نكنند.
بيماران ديابتي در موارد زير نمي‌توانند رانندگي كنند:
-بروز حملات شديد يا مكرر افت قندخون.
- وجود علامت‌هاي هشداردهنده افت قندخون شامل: سرگيجه، طپش قلب، لرزش دست‌ها، تعريق، خستگي، رنگ‌پريدگي، ضعف، دشواري در تمركز، خواب‌آلودگي، تاري ديد و گزگز دست.
- غياب علائم هشداردهنده در مواقع افت قند خون (افرادي كه در هنگام افت قند خون علامت پيدا نمي‌كنند و به‌طور ناگهاني دچار كاهش سطح هوشياري مي‌شوند، هيچ‌گاه نبايد رانندگي كنند).
- عدم توانايي درمان سريع افت قند خون يا عدم مراجعه منظم به پزشك جهت تنظيم قند خون.
- آسيب‌هاي چشمي و كاهش قدرت بينايي ناشي از ديابت.
- آسيب شديد عصبي ناشي از ديابت.
به‌منظور پيش‌گيري از افت قند خون حين رانندگي، رعايت نكات زير توصيه مي‌شود:
- اگر انسولين مصرف مي‌كنيد قبل از شروع رانندگي غذا يا ميان وعده خود را مصرف نماييد و در صورت امكان (در دسترس داشتن گلوكومتر) قندخونتان را اندازه‌گيري كنيد.
- در مسافرت‌هاي طولاني هر دو ساعت يك‌بار توقف كنيد و ميان وعده خود را مصرف نماييد.
- هيچ‌گاه در زماني كه سطح قندخونتان ثابت نيست رانندگي نكنيد. پس از انجام ورزش يا فعاليت جسمي بيش از معمول كه قند خون پايين مي‌افتد يا هنگام غروب كه از محل كار برمي‌گرديد، نمونه چنين زمان‌هايي هستند.
- هميشه در اتومبيل خود مواد غذايي مانند قند، نبات، بيسكويت يا آب‌ميوه داشته باشيد.
- هرگاه متوجه بروز علائم افت قندخون شديد، توقف نموده و ميان وعده خود را ميل نماييد. در اين حال از خودروي خود خارج نشويد.
- پس از حصول اطمينان كامل از بهبود حالتان رانندگي را ادامه دهيد (حداقل بعد از 20 دقيقه يا پس از رسيدن قندخون به بيش از 110 ميلي‌گرم در دسي ليتر).
- هيچ‌گاه قبل يا حين رانندگي الكل ننوشيد. مصرف الكل علاوه بر كاهش تمركز در تمام افراد، در فرد ديابتي مي‌تواند افت شديد قندخون ايجاد نمايد.
چند نكته:
- از پياده‌روي طولاني و كوه‌نوردي به‌تنهايي اجتناب نماييد.
- درصورتي‌كه از گروه خود جدا مي‌شويد حتماً به اطرافيان بگوييد كه كجا مي‌رويد و كِي بازمي‌گرديد تا اگر فوريتي پيش آمد بتوانند به شما كمك كنند.
- به مدت طولاني در معرض تابش مستقيم آفتاب قرار نگيريد.
- به‌منظور اجتناب از گزش حشرات و گزندگان ديگر از پوشش مناسب، اسپري‌هاي مخصوص و چادرهاي مسافرتي داراي پشه‌بند استفاده كنيد.
با دراز كشيدن طولاني در ساحل آفتابي ممكن است به‌سرعت آب بدن خود را از دست بدهيد و قندخونتان افزايش يابد و به دنبال آن عوارضي مانند كاهش سطح هوشياري رخ دهد. از اين رو مقدار زيادي مايعات غير شيرين بنوشيد. جهت جلوگيري از آفتاب‌سوختگي، از كرم‌هاي ضد آفتاب استفاده كنيد.
