بیماری سلیاک، نوعی بیماری گوارشی است که به پرزهای روده کوچک آسیب میرساند و سبب اختلال در جذب مواد مغذی میشود. افرادی که به بیماری سلیاک مبتلا هستند پروتئینی به نام گلوتن را که در گندم، جو، چاودار و احتمالاً جو دو سر وجود دارد، نمیتوانند تحمل کنند. زمانی که بیماران مبتلا به سلیاک، غذاهای حاوی گلوتن مصرف میکنند، سیستم ایمنی بدن آنها پاسخی را به صورت تخریب روده کوچک صادر میکند. این تخریب به خصوص در پرزهای انگشتانهای روده که مواد مغذی داخل آنها جذب میشوند، ایجاد میشود. به دنبال آسیب پرزهای رودهای فرد بدون توجه به مقدار غذایی که میخورد، مبتلا به سوء تغذیه میشود. به دلیل این که سیستم ایمنی خود فرد سبب تخریب و آسیب پرزهای روده کوچک میشود، این بیماری، به عنوان یک بیماری خود ایمنی نامیده میشود و از طرف دیگر به علت این که مواد مغذی جذب نمیشوند، میتواند به عنوان یک بیماری سوء جذبی مورد نظر قرار گیرد
سلیاک، بیماری وراثتی است و نسلی به نسل دیگر، و در خانواده انتقال مییابد. گاهی اوقات این بیماری برای اولین بار به دنبال رژیم غذایی بعد از عمل جراحی، بارداری، تولد نوزاد، عفونتهای ویروسی و یا استرسهای روحی فعال میشود. بیماری سلیاک، افراد را به گونهای متفاوت، تحت تاثیر قرار میدهد. در گروهی از بیماران، علائم از دوران کودکی، و در تعداد دیگر در بزرگسالی بروز میکند.
یکی از عوامل مهمی که در زمان و نحوه شروع بیماری موثر میباشد، مدت زمانی است که یک فرد از شیر مادر تغذیه کرده است. هر اندازه این دوران طولانی تر باشد، علائم، دیرتر بروز میکنند و علائمی نیز که بروز میکنند، بیشتر شامل نشانههای معمول بیماری هستند.
از عوامل مهم دیگر، سن شروع به مصرف غذاهای حاوی گلوتن و مقدار مصرف این مواد است.
علائم ممکن است خود را به صورت گوارشی یا غیر گوارشی نشان دهند. برای مثال فردی ممکن است اسهال و دردهای شکمی داشته باشد، در حالی که فرد دیگر تحریکپذیر و افسرده باشد. در حقیقت تحریکپذیری از عمومیترین علائم بیماری سلیاک در کودکان است.
به طور کلی علائم بیماری سلیاک ممکن است یک یا چند مورد از موارد زیر باشد:
دردهای تکرار شونده شکمی، اسهال خونی، کاهش وزن، اسهال چرب، کمخونی غیر قابل توضیح، نفخ، دردهای استخوانی، انقباضات عضلانی، خستگی، تاخیر رشد، درد در مفاصل، تشنج، سوزن سوزن شدن پاها، آفتهای دردناک دهانی، آسیبهای پوستی دردناک به نام Herpetiforms، تاخیر در قاعدگی یا نامنظم شدن دوران عادت ماهانه، تاخیر در رشد دندانها، کم خونی و تاخیر در رشد و کاهش وزن از علائم سوء تغذیه یعنی دریافت ناکافی مواد مغذی که این موارد به عنوان یک مشکل جدی برای تمامی افراد به خصوص کودکان، ممکن است پیش آید.
بعضی از افراد مبتلا به سلیاک هیچ علامتی ندارند، زیرا قسمت سالم روده قادر به جذب مواد مغذی کافی برای پیش گیری از بروز علائم است. با وجود این مسئله، این افراد همچنان در معرض خطر ابتلا به بیماریهای همراه سلیاک خواهند بود.
به طور معمول تشخیص سلیاک سخت است. زیرا تعدادی از علائم آن شبیه به علائم بیماریهای دیگر مانند نشانگان روده تحریکپذیر، بیماری کرون، کولیت زخمی، دیورتیکولوزیس، عفونتهای روده کوچک، نشانگان خستگی مزمن و افسردگی است.
تحقیقات اخیر نشان میدهند که سطح آنتی بادیهای خاص در خون افراد مبتلا به سلیاک بالاتر از حد طبیعی است. این آنتیبادیها توسط سیستم ایمنی خود فرد در پاسخ به ترکیباتی که به بدن آسیب میرساند، ایجاد میشوند. بنابراین برای تشخیص بیماری سلیاک، پزشکان، سطح آنتیبادیهایی از خون را که، به گلوتن حساس هستند میسنجند، این آنتیبادیها آنتی گلیادین، آنتیاندومیزیوم و آنتیرتیکولین هستند.
به دنبال تایید بیماری سلیاک توسط نتایج آزمایشگاهی و علائم موجود، پزشک ممکن است بخش کوچکی از روده کوچک را برای تعیین میزان آسیب به پرزهای روده کوچک از طریق نمونه برداری، مورد بررسی قرار دهد، زیرا نمونه برداری از روده کوچک بهترین روش برای تشخیص سلیاک است.
غربال گری برای بیمارن سلیاک روشی است که میتوان به وسیله آن افراد بدون علامت را مشخص کرد. در این افراد نیز آزمون آنتیبادیهای بیماری سلیاک در آنها تشخیص داده شده است. که باید تحت آزمایش و بررسی قرار گیرند. آمار نشان میدهد که در حدود ۱۰ درصد از اقوام درجه یک بیماران، مانند پدر و مادر و فرزندان آنها مبتلا به سلیاک هستند. باید خاطر نشان کرد هر چه قدر طول مدت تشخیص بیماری، طولانی تر و زمان عدم درمان، مدتدارتر باشد شانس پیشرفت بیماری، سوءتغذیه و ایجاد بیماریهای همراه، افزایش خواهد داشت.