کافه خوندنی

● وقتی كه دلم طبل می زند!

به طور عادی، ضربان قلب روندی ناملموس و حس نشدنی دارد و شما از تپیدن قلب خود آگاه نیستید. برای اینكه بهتر متوجه این مفهوم شوید، سعی كنید بدون گرفتن نبضتان، سرعت تپش قلبتان را محاسبه كنید. معمولا این كار ممكن نیست، چون ضربان قلب را بدن حس نمی‌كند، اما گاهی اوقات وضعیت برعكس است و فرد هر لحظه ضربان قلب خود را در سینه‌اش حس می‌كند. این احساس اگر طولانی مدت ادامه پیدا كند، بسیار آزار دهنده است. تعداد بیمارانی كه با شكایت از «تپش قلب» به متخصص قلب و عروق مراجعه می‌كنند چندان كم نیست.

به طور كلی، احساس تپش قلب و حس ضربان‌های آن را می‌توان به دو دسته تقسیم كرد: موارد طبیعی و موارد غیر طبیعی. برای تعریف موارد طبیعی یك مثال می‌زنیم؛ حدود ۵ دقیقه بدوید و سپس بایستید. در این حالت، قلب شما محكم و به سرعت در قفسه سینه می‌تپد و شما از تمام ضربان‌های آن آگاه و باخبر می‌شوید. انگار هر یك از ضربان‌ها را در قفسه سینه خود احساس می‌كنید. به طور عادی در ورزش یا فعالیت‌های جسمانی سنگین، قلب مجبور می‌شود برای تامین نیازهای بدن با سرعت و قدرت بیش از معمول بتپد و همین باعث می‌شود از تپیدن قلب خود باخبر شوید. این واكنش طبیعی بدن است و در همه افراد سالم و حتی ورزشكاران وجود دارد. حس كردن تپش‌های‌ قلب هنگام ورزش به طور معمول آزار دهنده نیست و هیچ وقت كسی با این شكایت كه «در حین ورزش ضربان قلبم را احساس می‌كنم» به پزشك مراجعه نمی‌كند. در اصل، همه به طور ذاتی متوجه می‌شوند كه این حس طبیعی است و نشانه‌ای از بیماری خاصی نیست. از طرف دیگر، در اضطراب‌های موقت نیز همین حالت ایجاد می‌شود. زمانی كه به مطب دكتر می‌روید، امتحان دارید، یا عصبانی شده‌اید، به طور موقت سرعت ضربان قلب شما افزایش می‌یابد اما اینها هم موقت هستند و شما به طور ذاتی متوجه می‌شوید كه این واكنش طبیعی بدن به اضطراب است و از بیماری قلبی ناشی نمی‌شود.

● اما من بیمارم

صرف‌نظر از آنچه ذكر شد، در بسیاری از موارد تپش قلب بیمارگونه است و از بیماری‌های مختلف ناشی می‌شود. برخی از این بیماری‌‌ها، بیماری‌های خود قلب و برخی دیگر، بیماری‌های درگیر كننده سایر اعضای بدن هستند. به همین دلیل، بیمارانی كه از تپش قلب شكایت دارند، پس از مراجعه به پزشك متخصص بیماری‌های قلب و عروق تحت بررسی‌‌های وسیعی قرار می‌گیرند تا علت زمینه‌ای كه شاید خارج از قلب باشد، شناسایی و به دنبال آن، درمان مناسب و منطقی در نظر گرفته شود.

● امان از اعصاب

همان‌طور كه پیش از این گفتیم، به علت مكانیسم‌های جبرانی، بدن در مقابله با استرس و اضطراب، ضربان قلب را زیاد می‌كند و افزایش ناگهانی سرعت و قدرت ضربان قلب باعث می‌شود فرد از ضربان قلب خود آگاهی پیدا كند. اما در نظر بگیرید فردی به علت مشكلات روانپزشكی دچار استرس و اضطراب دایمی باشد. این افراد همیشه به دلیل مشابه، ضربان قلب خود را احساس می‌كنند. بنابراین یكی از علل مهم تپش قلب اضطراب و نگرانی مداوم است اما هیچ گاه نمی‌توان به افرادی كه احساس تپش قلب دارند گفت بیماری آنها ناشی از اضطراب است و نیاز به درمان ندارد. تنها زمانی می‌توان این تشخیص را مطرح كرد كه پس از انجام بررسی‌های كافی احتمال وجود بیماری‌های درگیر كننده قلب و دیگر اعضا رد شده باشد و مطمئن باشیم جسم فرد سالم است. تنها در این صورت می‌توان علائم بیمار را به بیماری‌های روانی، استرس و اضطراب نسبت داد. در این موارد هم درمان چندان سخت نیست. مشاوره با یك روان‌شناس یا روانپزشك و نیز در صورت صلاحدید روانپزشك، مصرف دوره‌ای داروهای ضداضطراب و آرام‌بخش می‌تواند علائم بیماری را برطرف كند.

● تیروئید و علائم مختلف

متاسفانه بیماری‌های تیروئید علائم بسیار متفاوتی دارند و می‌توانند با هزار چهره خود را نشان دهند. در پركاری تیروئید، به علت آزادسازی بیش از حد هورمون‌های تیروئید به داخل خون، سوخت و ساز بدن به طور چشمگیر زیاد می‌شود. قلب هم مجبور است برای جبران نیازهای افزایش یافته بدن، خون بیشتری به اعضا برساند. این كار تنها از طریق افزایش سرعت و قدرت ضربان قلب مقدور است و همین مساله باعث می‌شود فرد ضربان قلب خود را احساس كند اما معمولا این بیماران دیگر علائم پركاری تیروئید نظیر لرزش دست، كاهش وزن، تعریق، اسهال و علائم چشمی را هم از خود بروز می‌دهند. درمان چندان سخت نیست اما متاسفانه بیماری‌های تیروئید بسیار تمایل به عود دارند. پس باید هر چند وقت یك بار از طریق آزمایش خون، پیگیر وضعیت این بیماری شد. درمان در این موارد به عهده متخصص غدد یا متخصص پزشكی هسته‌ای است.

● فشارخون بالا

قلب در اصل باید خون را به داخل عروق بزرگ بدن پمپ كند اما این عروق دارای فشار هستند، یعنی همان فشاری كه پزشك در مطب از روی بازوی شما با یك دستگاه فشارخون محاسبه می‌كند و با اعدادی مثل ۱۲ روی ۸ یا ۱۳ روی ۹ به شما اعلام می‌كند. بنابراین قلب پیش روی خود با یك سد یا یك مقاومت مواجه می‌شود و باید انرژی زیادی مصرف كند تا بتواند خون درون خود را به داخل این عروق پرفشار وارد كند. در حالت عادی قلب به قدری قدرت دارد كه می‌تواند این كار را به راحتی انجام دهد اما زمانی كه فشار درون عروق بالا می‌رود، قلب مجبور می‌شود انرژی بیشتری صرف كند و به اصطلاح پرقدرت‌تر بتپد. همین مساله باعث می‌شود فرد از ضربان قلب خود آگاه و به اصطلاح دچار تپش قلب شود.

● اصل ماجرا

در این نوشتار از خود قلب كمتر گفتیم. بخش مهمی از تپش قلب‌ ناشی از بیماری‌های قلب است. هر یك از بخش‌های مختلف قلب، ممكن است به دنبال ابتلا به بیماری‌های مختلف، برای بیمار تپش قلب ایجاد كنند. بیماری‌های دریچه‌ای قلب گاهی با این علامت همراه هستند. در قلب ۴ دریچه اصلی وجود دارد كه شاید نام آنها برای شما چندان ناآشنا نباشد: دریچه دولتی یا میترال، دریچه سه‌لتی یا تری‌كوسپید، دریچه آئورت و دریچه شریان ریوی. بیماری‌های مختلفی ممكن است باعث تنگ یا گشاد شدن این دریچه‌ها شوند كه از مهم‌ترین آنها به مشكلات مادرزادی و تب روماتیسمی می‌توان اشاره كرد.

فرد مبتلا به این بیماری‌ها ممكن است دچار تپش قلب، تنگی نفس یا ضعف باشد اما این علائم اكثرا در مراحل پیشرفته بیماری ایجاد می‌شوند و بیماری ابتدا اكثرا بی‌علامت است. بیماری‌های درگیر كننده عضله قلب هم می‌توانند به تپش قلب منجر شوند. این بیماری‌ها طیف بسیار گسترده‌ای دارند و از بیماری‌های عفونی و التهابی گرفته تا علل ناشناخته را شامل می‌شوند. اگر منشا بیماری التهابی باشد، علائم دیگری مثل تب هم وجود دارد. بسیاری از بیماری‌های فوق، تنگی نفس را نیز به همراه دارند. اما یكی از مهم‌ترین علل تپش قلب، به هم ریختن ریتم طبیعی ضربان‌های قلبی است. قلب در حالت عادی ریتم و آهنگ بسیار منظمی دارد. هر گاه این ریتم به هم بخورد، فرد از ضربانات قلب خود آگاه و به اصطلاح دچار تپش قلب می‌شود.

این بیماری‌ها انواع بسیار متعددی دارند. برخی از آنها فقط دهلیزها را درگیر می‌كنند، برخی فقط به بطن‌ها محدود می‌شوند و بعضی دیگر از دهلیزها شروع می‌شوند و به بطن‌ها گسترش پیدا می‌كنند. با توجه به اینكه نوار قلب می‌تواند به خوبی ریتم قلب را به پزشك نشان دهد، پزشكان متخصص قلب و عروق برای بیمارانی كه از تپش قلب شكایت می‌كنند، حتما از گرفتن نوار قلب استفاده می‌كنند تا آهنگ تپش قلب آنها را متوجه شوند. در ضمن این نوار به متخصص نشان می‌دهد كه منشا به هم خوردن ریتم قلب دهلیز راست یا بطن؛ اما مشكلی كه وجود دارد این است كه گاهی تپش قلب دائمی نیست. به طور مثال، بیمار زمانی كه در مطب پزشك حضور دارد، تپش قلب ندارد اما در منزل دچار این حالت است. با این حساب نوار قلبی كه در مطب پزشك گرفته شده، نمی‌تواند مشكل به هم ریختن ریتم منظم قلبی را نشان دهد. به همین دلیل متخصص قلب در چنین مواردی مجبور می‌شود از روش دیگری برای بررسی بیماری استفاده كند. این روش هولتر مونیتورینگ نام دارد كه همان نوار قلب معمولی است اما با دستگاه كوچكی كه به بدن بیمار وصل می‌شود، در تمام ۲۴ ساعت روز از قلب بیمار اطلاعات می‌گیرد و آن را ثبت می‌كند. در حقیقت یك دستگاه كوچك نوار قلب است كه بدون آزار و اذیتی برای بیمار در تمام شبانه‌روز همراه اوست و دائم از او نوار می‌گیرد. این نوارها در حافظه دستگاه ثبت می‌شود و سپس متخصص قلب و عروق آنها را مرور می‌كند تا اگر هر زمانی از شبانه روز ریتم قلب بیمار به هم ریخته باشد، آن را شناسایی كند.

علت دیگر، سكته قلبی است. سكته‌های قلبی اكثرا با درد شدید قفسه سینه همراه هستند اما باید توجه داشت این مورد همیشگی نیست و بسیاری از سكته‌های قلبی بدون درد قفسه سینه هستند و با علائم دیگری نظیر تنگی نفس، تپش قلب، درد شانه، گردن و یا شكم مشخص می‌‌شوند. حتی ناشایع نیست كه فرد هیچ علامتی هنگام سكته قلبی نداشته باشد.

با این حساب علل تپش قلب بسیار متفاوتند و تنها از روی علامت نمی‌توان علت زمینه‌ساز آن را مشخص كرد. با توجه به اینكه درمان بیماری‌ها به شدت وابسته به علت زمینه‌ساز آنهاست، همیشه در مواجهه با چنین علائمی باید به متخصص قلب و عروق مراجعه كرد تا پس از انجام معاینه و آزمایش‌ها و بررسی‌های لازم، علت زمینه‌ای شناسایی و در مرحله بعد، ‌درمان بر اساس عامل زمینه‌ای طراحی شود. هیچ‌گاه سرخود یا بر اساس توصیه‌های افراد غیرمتخصص و ناآشنا با مسائل پزشكی برای درمان تپش قلب یا دیگر بیماری‌ها، از دارویی استفاده نكنید. بسیاری از این داروها ممكن است علائم شما را از بین ببرند اما با توجه به اینكه علت زمینه‌ای را به درستی درمان نمی‌كنند، مدتی بعد با عوارض بدتر مجبور خواهید شد به پزشك مراجعه كنید.