کشورهایی که مانند ایران از نعمت دریا برخوردارند، بر اساس حقوق و قوانین بین المللی، صاحب بخشی از دریاهای سرزمینی خود هستند که در بحث جغرافیا، فلات قاره نام دارد. کشور ما نیز در طول بیش از ۳ هزار کیلومتر سواحل دریایی خود در خلیج فارس و دریای خزر قادر به بهره برداری از منابع دریایی فلات قاره متعلق به سرزمین مادری است. هم اکنون بخش عظیم منابع نفت و گاز ایران در فلات قاره سواحل دریایی قرار گرفته که مورد بهره برداری قرار دارد.
در مقاله زیر حدود و ثغور و تعاریف مربوط به فلات قاره توضیح داده شده که خلاصه آنرا ملاحظه می کنید.
فلات قاره (Shelf) : اگر از ساحل به طرف دریا حرکت کنیم اولین ناحیه فرو رفته در زیر آب فلات قاره است. این منطقه، خشکی بزرگی بوده که در زمان خاصی زیر آب رفته است و بر اساس پیش بینی دانشمندان علم جغرافی، زمانی دیگر در اثر فرایندهای زمین شناسی و تغییرات کمی که در سطح آب دریا ایجاد می شود به صورت خشکی نمایان خواهد شد. برخی فلات های قاره کاملاً مسطح هستند و عمق متوسط آنها در حدود ۱۰۰ متر و پهنای متوسط آنها در حدود ۷۵ کلیومتر است. به حاشیه انتهایی فلات قاره، منطقه شکست گفته می شود شیب قاره به طرف پایین بوده و به حوضه عمیق اقیانوس وصل می شود. شیب متوسط این ناحیه بیش از ۴ درجه است که با بخش های پرشیب بزرگراههای امروزی یا بخش های محدوده مناطق کوهستانی، قابل مقایسه است.
خیز قاره (Rise) : در قاعده برخی از شیب های قاره ها کوههای رسوبی بزرگی وجود دارند که خیز قاره را تشکیل می دهند. این رسوبات از ارتفاعات به پایین شیب قاره منتقل شده و در پایین قاره (قاعده) ته نشین می شوند و بیشتر آنها به شکل یک مخروط بادبزنی (fan) بزرگ هستند. به طور معمول فلات های قاره وسعت بسیاری دارند و در امتداد حواشی قاره ها و به سمت دریا تا مراکز کف اقیانوس گسترش یافته اند. به طور کلی در امتداد حاشیه قاره و جایی که ارتفاعاتی در مجاور صفحه اقیانوسی قرار دارند، خشکی ها تخریب شده و فلات قاره ها باریک و دارای گسترش کمی در این نواحی هستند.
منشأ تکنوتیک: علت اصلی توسعه مناطق فلات قاره با حواشی طولانی می تواند متاثر از زمانی باشد که رشته کوههای میان اقیانوسی پدید آمده و گسترش کف اقیانوس شروع شده است. کشیده شدن پوسته قاره ای قبل از باز شدن مانند نازک شدن گِلِ کوزه گری است.
فرسایش توسط موج: امواج در تخریب و فرسایش فلات قاره ها موثرند و فلات قاره های کوچکی را ایجاد کرده اند. شما می توانید این پدیده را در یک گودال آب مشاهده کنید: اگر مقداری ماسه را در وسط یک گودال آب بریزید با ایجاد امواج متوجه خواهید شد که امواج، کناره های توده ماسه را تخریب کرده و یک تراس بوجود می آید و ماسه هایی که از جای خود حرکت کرده اند به مناطق عمیق تر حمل و ته نشین می شوند. فعالیت هایی که امواج در حاشیه قاره انجام می دهند موجب تخریب حاشیه قاره شده و ذرات تخریب شده به مناطق عمیق تر حمل می شوند. امواج طوفانی قوی می توانند رسوبات را تا عمق۱۰۰ متری یا بیشتر حمل کنند.
شیب قاره: اگر چه فلات قاره ها (شلف های قاره ای) در حدود ۶ درصد سطح دریاهای جهان را تشکیل می دهند، اما این مناطق از عمق کمی برخوردارند و با مناطق دیگر اقیانوس متفاوت بوده و تنها بخش خیلی کوچکی از آبهای اقیانوسی را در برمی گیرند.
خبر از بین رفتن لایه ازن (O۳) همواره طیفی از نگرانی را با خود به همراه می آورد. تحقیقات جدید نشان می دهد سه نوع عنصری که از ترکیب با یکدیگر می توانند ازن را نابود کنند عبارتند از: کلر، فلور و کربن. از طرفی با حضور اسید تری فلورواستیک در جو زمین ترکیب CFC از بین می رود اما این اسید با آب ترکیب شده و در مدت چند روز از طریق باران (بارش) به زمین برمی گردد. گاهی غلظت این ماده در زمین به حدی می رسد که موجب جلوگیری از رشد گیاهان در باتلاق می شود. دانشمندان بر این باورند که اسید تری فلورو استیک موجود در روی زمین که در اثر باران به آن بر می گردد برای مسمومیت گیاهان کافی نیست. اما دانشمندان هواشناس مرکز تحقیقات جوی و محیط زیست دانشگاههای کمبریج و ماساچوست به کمک کامپیوتر نشان داده اند که اسید تری فلورواستیک جانشین ترکیب CFC خواهد شد. شواهد نشان می دهد که این اسید می تواند به روش های مختلفی در آبهای سطحی (مثل باتلاق های فصلی و آبگیر) ایجاد شده و موجب کاهش و یا توقف رشد گیاهان شود. بر اساس گزارش این اسید در مکانهایی که آب در یک ناحیه دارای جریان محدودی است تشکیل خواهد شد مانند نواحی خشک و نیمه خشک که میزان تبخیر دراین مکانها زیاد است.
باتلاقهای فصلی زیستگاه گونه های مختلف گیاهان و جانوران و محل امنی برای مهاجرت پرندگان است. در باتلاقهایی که در طول فصول بارانی بوجود می آیند اسیدتری فلورواستیک بعد از تبخیر یا یخ بستن آبها تشکیل می شود. میزان اسید در مکانهایی که رطوبت خاک کمتر از بین می رود به بالاترین میزان خود می رسد. هنوز دانشمندان از چگونگی عملکرد این اسید در جلوگیری از رشد گیاهان اطمینان ندارند. نتایج مطالعات جدیدی که به طور جدی برای استفاده از جانشین های CFC در صنعت انجام گرفته است امیدوار کننده و مورد قبول بوده است. براساس این مطالعات ترکیب HFC۱۳۴a به عنوان جانشینی مناسب برای این ترکیبات انتخاب شده است که انتظار می رود یکی از بهترین ترکیبات جایگزین باشد. در حال حاضر این ترکیب برای تهویه مطبوع در ماشین های جدید استفاده می شود و تولید سالیانه آن تا سال۲۰۲۵ معادل۳۰۰ هزار تن برآورده شده است.
استیون شوارزباخ (Steven schwarzbach) دانشمند محیط زیست سرویس ویلدلایف (Wild Life Service) کالیفرنیا، معتقد است با توجه به اینکه آثار بوم شناختی ترکیبات جانشین ترکیب CFC تاکنون به طور کامل مشخص نشده است انتشار و توسعه این مواد بایستی با احتیاط صورت گیرد.
* اسید تری فلورواستیک، از اسیدهای آلی و سمی است (CF۳-COOH) . این اسید از مشتقات جوهر سرکه بوده ولی قدرت اسیدی بیشتری دارد.
