امروزه اهمیت گیاهان دارویی در سطح جهان بر کسی پوشیده نیست. میلیون ها نفر از مردم جهان در زمینه کاشت، برداشت، فرآوری و سایر جنبه های گیاهان دارویی فعالیت می کنند؛ به طوری که فقط در کشور چین 100 میلیون نفر به کار گیاهان دارویی اشتغال دارند.
علاوه بر سابقه طولانی و ریشه تاریخی و فرهنگی مصرف گیاهان دارویی در ایران، تنوع اقلیمی موجود نیز جایگاه گیاهان دارویی را در کشورمان ممتاز کرده است.
کشور ایران از نظر تنوع گیاهی به خصوص از منظر گیاهان دارویی، جایگاه منحصر به فردی در جغرافیای گیاهی جهان دارد. بر اساس نظر گیاه شناسان و پژوهشگران علوم مرتبط با منابع طبیعی، تعداد گونه های گیاهی ایران در حدود 8 هزار گونه است و تحقیقات دانش پژوهان کشور نشان داده است که از این تعداد، بیش از 2500 گونه دارای خواص دارویی، عطری، ادویه ای و آرایشی و بهداشتی هستند. همچنین از تعداد کل گونه های شناخته شده، نزدیک به 1730 گونه به عنوان گیاهان بومی ایران (اندمیک) می باشد که منحصرا در سرزمین ایران می رویند و به عنوان یک ظرفیت انحصاری در کشور محسوب می شوند که در کنار سایر منابع خدادادی، به آن نیز می توان به عنوان یک ظرفیت انحصاری در کشور محسوب می شوند که در کنار سایر منابع خدادادی، به آن نیز می توان به عنوان یک پتاسیل عظیم نگریست و در راه توسعه و پیشرفت آن گام برداشت.
شاید بارها در کتاب ها و منابع علمی با موضوع گیاهان و به خصوص گیاهان دارویی، به این امر برخورده اید که برای یک گیاه واحد، اسامی و نام های مختلفی ذکر شده است و برای شما این سوال پیش آمده که بلاخره کدام یک از این اسامی و نام ها صحیح می باشد؟
در واقع باید گفت، گیاهان با نام های مختلف معرفی می شوند که مختصری درباره آن ها توضیح داده می شود:
- نام علمی (scientific name)
این نام که اکثرا مورد استفاده متون علمی، تخصصی و یا محققان قرار می گیرد، نام کامل و جامع گیاهان است که در تمام جهان یکسان می باشد و ارزشمندترین نام از نظر مشخصات گیاه است. این نام از سه قسمت اصلی ترکیب می شود. قسمت اول نام جنس گیاه است؛ قسمت دوم که تماما کوچک نوشته می شود نام گونه ای گیاه و قسمت سوم که با حرف یا حروف بزرگ و یا خلاصه نوشته می شود، شامل حرف اول یا اختصار نام دانشمند نام گذارنده گیاه است؛ مثلا توضیح نام عملی گیاه " Atropa belladonna L." عبارت است از: "Atropa" نام جنس، " belladonna" نام گونه و "L." حرف اول نام «لینه»، دانشمند بزرگ گیاه شناسی است که گیاه مورد نظر را نام گذاری کرده است. گیاهانی که دارای واریته می باشند بعد از قسمت سوم، واریبه آن ها با ".Var" افزوده می شود.
- نام عمومی (Common name)
نام عمومی، مصطلح ترین نام گیاه در دنیاست که بیش تر مردم با آن آشنایی دارند و یا در کتب عمومی و لغت نامه ها از آن استفاده می شود. این نام ممکن است مرتبط با نام علمی و یا کاملا با آن متفاوت باشد. اسامی عمومی، اکثرا از نام های قدیمی منشا گرفته و در دنیا گسترده شده اند. مانند "Deadly nightshade " که نام عمومی گیاه "Atropa belladonna" (شابیزک) است.
- نام کشوری (Region name)
مانند نام های عربی، فارسی، آلمانی، فرانسوی و غیره که ممکن است در یک کشور یا منطقه به کار روند. در بعضی موارد ممکن است نام گیاه در چند کشور مشابه باشد.
- نام تجاری (Commercial name)
این نام بیش تر در تجارت گیاهان دارویی مورد استفاده قرار می گیرد. این نام ممکن است شبیه نام عمومی یا نام علمی باشد، ولی امکان نیز دارد بدون ارتباط با نام های دیگر باشد.
- نام مترادف (Synonymus name)
در نام گذاری علمی گیاه، گاهی اشتباه ها و یا مشکلاتی رخ می دهد که مجبور به تصحیح آن می شوند. این موضوع ممکن است در اثر نام گذاری های متعدد در نقاط مختلف جهان به علت پیشرفت علم گیاه شناسی، شباهت بسیار زیاد بعضی گیاهان با هم، تغییرات شکل ظاهری گیاهان به علت شرایط مختلف جغرافیایی و آب و هوایی و یا موارد دیگر صورت گیرد. از طرفی چون همیشه در یک زمان نام علمی گیاه باید برای جهان یکسان باشد تا بتوان مطالعات مختلفی که بر روی گیاهان صورت می گیرد در مراجع معرفی نمود، از این رو لازم به تصحیح اشکال های گذشته می باشد. به همین دلیل بسیاری از گیاهان دارای چندین نام می باشند که جدیدترین نام علمی، نام اصلی آن و بقیه به نام سی نونیم یا مترادف می باشند. نام (نام های) مترادف از این نظر دارای اهمیت است که با تغییر هر نام، کلیه مطالب و مستندات گیاه در مراجع و کتب قبلی به نام مترادف ثبت شده است و باید توجه نمود درهر بررسی به منظور مطالعه در مراجع و تهیه سابقه علمی آن، ابتدا نام یا نام های مترادف استخراج شوند و مطالعات قبلی یا ثبت شده با نام مترادف آن ها مدنظر قرار گیرند.
تفاوت گیاهان دارویی و داروهای گیاهی
گیاهان دارویی که در کل جهان به شکل های مختلف مورد استفاده قرار می گیرند شامل قسمت هایی از گیاهانی می باشند که جنبه دارویی و درمانی دارند. این گونه گیاهان بعد از چیدن، به شیوه ها و روش های مختلف، فرآوری می شوند. فرآورده های مذکور می توانند به صورت، گیاه خشک شده، عصاره، اسانس و غیره مورد استفاده قرار گیرند.
داروهای گیاهی شامل داروهای فرموله شده مانند قرص، کپسول، شربت، قطره و غیره از کل گیاه یا قسمت هایی از آن گیاه به دست می آید. برای این منظور از گیاه با محلول های هیدروالکلی (آب و الکل) عصاره گیری به عمل می آید و عصاره به دست آمده با تنظیم غلظت و مواد موثر می تواند تبدیل به شربت یا قطره گردد و یا به حالت غلیظ و خشک شده به صورت اشکال جامد مانند قرص و کپسول تبدیل شود. این گونه داروها که به نام داروهای دوزاژفرم معروف هستند حاوی مقادیر معینی از ماده موثر می باشند و بر حسب یکی از مواد مهم، استاندارد می شوند و شامل ضوابط و مقررات داروها هستند. فروش اکثر این داروها به علت بی خطری یا کم خطری، بدون نسخه مجاز می باشد و به آن ها داروهای OTC می گویند. بعضی از این گونه محصولات نیز شامل ضوابط دارو نیستند و جزء مکمل های مواد غذایی می باشند که دارای شرایط ساده تری از نظر تولید و مصرف هستند. مکمل های غذایی می تواند خارج از داروخانه به فروش برسند و نیازی به نسخه ندارند اما با وجود این، نباید در استفاده آن ها زیاده روی کرد.
