کانی، ماده‌ای طبیعی، غیر آلی، متبلور و جامدی است که ترکیب شیمیایی نسبتاً ثابتی دارد و در ترکیب سنگ‌های پوسته زمین یافت می‌شود و دارای فرمول شیمیایی و ساختمان اتمی مشخص است.
√ بیش از 4000 نوع مختلف کانی وجود دارد.
√ سنگ ها از کانی ها تشکیل شده اند. کانی ها معمولاً جامدند، ساختارشان بلوری است و خواص فیزیکی و ترکیب شیمیایی خاص خود را دارند.
√ معمولاً تنها حدود 30 کانی در پوسته زمین یافت می شود.
√ کلسیت، گچ، فلدسپات، پیریت، طلا، کوارتز و الماس نمونه هایی از انواع کانی ها هستند.
√ بیشتر سنگ ها از دو یا چند کانی تشکیل شده اند و تعداد کمی از سنگ ها فقط از یک کانی درست شده اند.
√ به عنوان مثال سنگ گرانیت از سه کانی تشکیل شده که عبارتند از کوارتز، فلدسپات صورتی و میکای سیاه. سنگ نمک تک کانی است. کانی سنگ نمک، هالیت نام دارد.
√ سنگ آهک و ماسه سنگ بیشتر سنگ های تک کانی هستند. کانی آهک، کلسیت و کانی ماسه سنگ، کوارتز است. البته ممکن است ماسه ها به وسیله کانی دیگری به یکدیگر متصل باشند. حتی ممکن است دانه های ماسه همگی از جنس کوارتز نباشند. در برخی از ماسه سنگ ها دست کم بخشی از دانه های ماسه از جنس فلدسپات است.
√ در بسیاری از مواقع تشخیص کانی های مختلف در یک سنگ آسان نیست. ذرات کانی های مختلف ممکن است آن قدر کوچک و به قدری خوب مخلوط شده باشند که به نظر برسد سنگ از یک کانی ساخته شده است. برای مثال سنگ اسلیت نشان نمی دهد که مخلوطی از کانی ها است.
√ کانی ها خودشان از عناصر شیمیایی ساخته شده اند. کانی ها تک عنصری یا ترکیبی هستند. (بیش از یک صد عنصر در طبیعت وجود دارد. بعضی از این عناصر فراوان و بعضی دیگر کمیابند.) به طورکلی هر کانی فرمول مخصوص خودش را دارد.
√ کانی هایی که ترکیبی هستند بیش از یک عنصر دارند. به عنوان مثال فلوریت از ترکیب کلسیم و فلوئور تشکیل شده است.
√ بیشتر کانی ها به شکل بلور یافت می شوند. البته بلورهای کانی ها هرگز به طور کامل مکعب شکل نیستند.
√ نمونه کانی تک عنصری، طلا است که فقط از یک نوع اتم تشکیل شده. الماس نیز تنها از کربن تشکیل شده است.
√ درجه سختی کانی ها با مقیاس موهس (Mohs) سنجیده می شود. سختی، توانایی کانی ها در خراش دادن یکدیگر است.
√ کانی ها از نظر سختی بسیار متنوعند. سختی یک کانی به شناسایی آن کمک می کند.
√ ساختار بلوری کانی، سختی، درخشش (چگونه نور را منعکس می کند)، رنگ و همچنین خواص پیچیده تری مانند رگه، شکستگی، ورقه ورقه شدگی و تراکم جزو خواص فیزیکی کانی ها هستند.
√ در مقیاس موهس، کانی ها از نظر سختی به 10 درجه تقسیم بندی می شوند. به عنوان مثال کانی تالک که بسیار نرم است در این مقیاس شماره (درجه) یک است. ژیپس که از تالک سخت تر است درجه 2 دارد. کلسیت که سخت تر از ژیپس است با شماره 3 مشخص می شود و بعد فلوریت است و همین طور ادامه می یابد تا الماس که درجه 10 دارد و سخت ترین کانی است.
√ هر کانی، کانی نرم تر از خودش یا با سختی ای مانند خودش را خراش می دهد. برای این که سختی کانی ها را تصور کنید، ترسیم کنید که سختی ناخن انگشت 2.5 است. سکه، سختی 3 دارد و سختی تیغه چاقوی جیبی حدود 5.5 و سختی سوهان فولادی خوب 6.5 است که باز هم کمتر از سختی کوارتز است.
√ فرض کنید با یک سنگ آبی رنگ مواجه شده اید و احتمال می دهید فیروزه باشد. سختی کانی فیروزه 6 است. اگر نمونه ای که در اختیار دارید با سکه خراش برداشت متوجه می شوید تصورتان اشتباه است.
√ یک وسیله دیگر برای شناخت کانی ها، رنگ خاکه کانی است وقتی که روی چینی بدون لعاب مالیده می شود.
√ یاقوت و لعل سرخ انواع متفاوتی از کانی سنگ سنباده هستند.
