مطالعه و تحقیق درباره بهداشت فردی در گردشگری، اطلاعاتی به دست می‌دهد که برای حال و آینده شخص بسیار مفید و موثر می‌باشد. وقوف به مسائل بهداشت در گردشگری، انسان را در استفاده کامل از زندگی سراسر آمیخته با نشاط و شادابی، چه به صورت یک فرد در سفر و چه به عنوان یک فرد در جامعه، کمک و یاری می‌کند. در این هنگام است که انسان به وسعت و ارزش سلامت گردشگری و بهداشت پی برده و به نیازمندی‌های بهداشت در سفر خود و نیز به اهمیت سلامت خانواده و جامعه با دیده بیناتر می‌نگرد.
هر کس با مراعات بهداشت قادر است از لحاظ جسمانی روانی و اجتماعی در وضع مناسبی قرار گرفته و وظیفه‌ای را که نسبت به خود و افراد خانواده و جامعه خود دارد به خوبی ادا کند. سلامت هرگز به عنوان هدیه به دست انسان نمی‌رسد مگر آنکه برای تحصیل آن کوشش کند تا بتواند تغییرات مثبتی در رفتار خود ایجاد کند.
ما معمولا بهداشت فردی در سفر را از بهداشت اجتماعی جدا می‌کنیم حال آنکه سرحد واضحی بین این دو وجود ندارد زیرا افرادند که جامعه را می‌سازند و همواره بین افراد و جامعه و بین جامعه و واحدهای مختلف سیاسی، فرهنگی و غیره که هر یک قسمتی از جامعه را تشکیل می‌دهند ارتباط و تاثیر متقابلی برقرار می‌کنند.
تعاریف بهداشت
محتوای بهداشت پیوسته در حال تغییر و تحول بوده است و عواملی نظیر رشد اقتصادی، پیشرفت‌های علوم پزشکی و اجتماعی، تحولات فرهنگی و غیره در آن دخالت اساسی داشته‌اند. عده کثیری از مردم، بهداشت را عدم ابتلا به بیماری توصیف می‌نمایند. تجربیات نشان می‌دهد که استفاده از شاخص‌های یک جانبه و محدود برای ارزیابی سطح بهداشت اعضای یک جامعه نتیجه معقولی به دست نمی‌دهد و باید در جستجوی شاخص‌های جامع و چند بعدی که از ترکیب چند شاخص حاصل می‌گردد، بود و سطح سلامت و بهداشت افراد جامعه را نسبت به آنها سنجید.
در تعریف سازمان جهانی بهداشت (world heahth organization=WHO) بهداشت یک حالت کامل سلامتی جسمی - روانی و اجتماعی است و تنها عدم ابتلا به بیماری، ناتوانی و نقص عضو دلیل بر سلامت و بهداشت نمی‌تواند باشد.
سلامت در گردشگری
آگاهی از پیام‌ها و اطلاعات بهداشتی مورد‌نیاز در طول سفرهایی که هوایی - ریلی یا زمینی انجام می‌گیرد در بالا بردن ضریب اطمینان و ارتقای سطح سلامت و آسایش گردشگران و مسافران نقش بسزایی دارد. در همین راستا چند پیام و توصیه مهم در سفر برای گردشگران بیان می‌گردد.
1- قبل از سوار شدن بهتر است خونسرد و آرام باشید و مطمئن شوید که هر چه را لازم بوده برداشته‌اید. به هیچ عنوان خود را خسته نکنید. کمی ورزش کنید تا روحیه خود را تقویت کنید و بیماری را از خود دور کنید. چرا که اگر بیمار باشید مشکلات زیادی در طول سفر خواهید داشت. از همه مهم‌تر خوب بخورید و استراحت کافی داشته باشید. با این کارها توان و وضعیت شما بر بیماری غلبه می‌یابد. اگر شما تغذیه خوبی ندارید و یا از لحاظ بدنی، قوی نیستید بهتر است 1 تا 2 هفته قبل از مسافرت، رژیم غذایی درستی داشته باشید و سعی کنید خود را قوی کنید.
2- اگر داروی خاصی مصرف میکنید که احتیاج به اندازه‌گیری دارد مانند: داروی دیابت و یا دارو برای بیماری قلبی، حتماً قبل از سفر پزشک خود را مطلع سازید تا برنامه مشخصی برای مصرف داروی شما تنظیم کند.
3- اگر می‌خواهید در مقصد مورد نظر برای مدت طولانی بمانید بهتر است چند روز مانده به عزیمت، ساعت بدن خود را با مقصد تنظیم کنید. به عنوان مثال اگر می‌خواهید به مدت یک ماه از ایران به اروپا بروید قبل از سفر، برنامه روزانه خود را مطابق با اروپا قرار دهید این برنامه سبب می‌شود که شوک ناشی از مسافرت از شما دور شود و سفر خوبی داشته باشید. بهتر است قبل از آمدن به ایران نیز همین روش را انجام دهید.
4- از نوشیدن قهوه و نوشابه‌های گازدار چه قبل از سفر و چه در طول سفر و در روز اول اقامت جداً بپرهیزید. چرا که این نوشیدنی‌ها باعث از دست دادن آب بدن می‌شوند و برنامه خواب را بهم می‌زنند به علت وجود کافئین (قهوه و نوشابه سیاه) روی اعصاب اثر می‌گذارد و باعث تشویش و نگرانی می‌گردد.
5- صبحانه و ناهار باید پر پروتئین باشد. این رژیم باعث می‌شود که فعال شوید. شام باید پر از کربوهیدرات باشد. این رژیم باعث می‌شود که خواب راحتی داشته باشید. بهتر است در روزهای بعد، از غذاهای ساده و کم حجم مصرف کنید.
6- در طول سفر آب بنوشید تا از کم آبی بدن و سرگیجه‌های ناشی از سفر جلوگیری شود و غذاهای سنگین و دیر هضم مصرف نکنید.
7- در مسافرت به مناطق گرمسیر باید غذا ساده و سبک باشد.
8- در طول سفر چای بنوشید. به دلیل اینکه میزان کافئین موجود در چای، باعث تحریک دستگاه عصبی مرکزی و تنفس شده و باعث رفع خستگی، افزایش هوشیاری و کمک به هضم غذا می‌شود.
9- در مسافرت‌های طولانی هوایی چون حرکت اندام ها محدود است، در طول پرواز حرکت کنید. پاهای خود را ورزش دهید. پاها را عقب و جلو کنید. بایستید و بنشینید. زانوهای خود را خم کنید. هر 1 تا 2 ساعت بلند شوید و راه بروید و لباسی بپوشید که نه زیاد گرم و نه زیاد نازک باشد. از پوشیدن لباس‌های تنگ خودداری کنید.
10- خانم‌های حامله در ماه‌های آخر حاملگی (از هفته سی و دوم به بعد) و همچنین یک هفته پس از زایمان نباید مسافرت هوایی داشته باشند. در ضمن بهتر است نوزاد تا 7 روز پس از تولد مسافرت هوایی نداشته باشد.
11- برای رفع بی‌خوابی و بهبود خواب گردشگران از شام سبک استفاده کنید. مصرف دوغ، ماست و کاهو که حالت خواب‌آور دارند. فراموش نکنید حداقل 4-2 ساعت قبل از خواب از نوشیدن قهوه، چای و انواع نوشیدنی‌های کافئین‌دار خودداری نمائید. در طول روز بیرون بروید و از نور خورشید استفاده کنید. نور خورشید خواب را از شما می‌گیرد و شما در شب خواب آرامی را خواهید داشت و از داروهای خواب آور به ندرت استفاده کنید. سعی کنید بدون استفاده از این داروها بخوابید.
گردشگری و درمان
امروزه گردشگری در بسیاری از کشورها، نیروی اصلی بهبود و رشد اقتصادی کشور محسوب می‌شود و یکی از پویا‌ترین فعالیت‌های اقتصادی عصر حاضر است که نقش مهمی در توسعه پایدار محلی ایفا می‌کند به طوری که با ایجاد فرصتی راهبردی به اقتصاد تنوع بخشیده و موجب اشتغال‌زایی و درآمد می‌شود.
گردشگری، این صنعت از طریق ترکیب و به کارگیری همزمان منابع داخلی و خارجی منافع اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و فرهنگی زیادی را به همراه دارد و رشد و توسعه روز افزون گردشگری شاخه‌های زیادی را به این صنعت اضافه کرده که هر یک از آنها به طور مستقیم و غیر‌مستقیم در درآمد حاصله صنعت توریسم نقش آفرینی می‌کنند.
یکی از این زیرشاخه‌های توریسم، گردشگری سلامت، پزشکی یا درمانی است که به منظور مسافرت برای معالجه بعضی بیماری‌ها یا انجام یک نوع عمل جراحی در بیمارستان‌ها یا مراکز پزشکی و یا حضور در بهترین آب‌های معدنی کشور با موثرترین آثار درمانی و استفاده از این پتانسیل‌ها صورت می‌گیرد.
آن طور که پیداست، گردشگری سلامت همیشه وجود داشته ولی کسی تا قبل از قرن هجدهم اهمیت چندانی برای آن قائل نبوده و عموما مناطقی که آب‌های معدنی داشتند، برای درمان امراض مختلف از بیماری‌های روده‌ای گرفته تا کبدی و استخوان درد و پوست و... مورد توجه قرار گرفتند. که این شیوه بیشتر در کشورهای اروپایی به خصوص انگلستان رواج داشته است.
گردشگری سلامت و درمان در کشورمان خواه ناخواه از رونق بسیار بالایی برخوردار است. بطوری که شمار کیفیت و پراکنش چشمه‌های آب گرم در ایران به گونه‌ای می‌باشد که طبیعت درمانی با استفاده از آب‌های گرم طبیعی را به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع اکوتوریسم کشور معرفی می‌کند و اغلب چشمه‌های آب گرم ایران در دامنه‌های رشته کوه البرز قرار دارند و برخی از انواع دیگر طبیعت‌درمانی همچون لجن‌درمانی نیز در مناطقی از کشور همچون دریاچه ارومیه و دامنه‌های قله آتشفشانی تفتان در بلوچستان رواج دارد.
در حال حاضر در ایران 472 چشمه آبگرم پذیرای گردشگران سلامت است که 4 تا 7 درصد از گردشگران ورودی به کشور را گردشگران سلامت تشکیل می‌دهند و بیشترین این درصد را شهرستان سرعین در استان اردبیل دارا می‌باشد.
در استان ایلام در فاصله 4 کیلومتری از شهرستان دهلران مجموعه حمام‌های آبگرم با چشمه‌های فراوان واقع است. به خاطر مواد گوگردی و مواد معدنی دیگر این چشمه‌ها با دمای 45 درجه و 50 درجه در تمام فصول سال مورد استفاده گردشگران داخل و خارج از استان قرار گرفته و آب این چشمه‌ها برای درمان بیماران پوستی - استخوانی و غیره مفید است.
از لجن آبگرم مذکور برای رفع دردهای مزمن مفصلی و زیبایی پوست استفاده می‌کنند. لازم به ذکر است در بالا دست این آبگرم چشمه‌ی قیر روان وجود دارد که بر اساس تحقیقات انجام شده این قیر می‌تواند در درمان برخی از بیماری‌های بدن مفید باشد که می‌توان آنرا قیر‌درمانی نامید.
نتیجه‌گیری
با توجه به اینکه سفر یکی از فعالیت های مهم در زندگی هر فرد محسوب می‌شود هر شخص سفر را به دلایل خاصی انجام می‌دهد. هدف از سفر و گردشگری در افراد مختلف متفاوت است. کار، تحصیل، تفریح، درمان و یا ارائه خدمات سفر باعث می‌شود که به مسائل محیط زندگی‌مان واقف و آگاه باشیم و مثل تمامی فعالیت‌های دیگر انسان می‌تواند به طرق مختلف (مثبت و منفی) در زندگی بشر تأثیر داشته باشد. آگاهی از بهداشت و سلامت سفر به گردشگر کمک می‌کند ابعاد مثبت سفر را افزایش داده و جوانب منفی را به حداقل برساند و کیفیت سفر خود را ارتقا دهد و طعم سفر را به کام خود شیرین کند و سفری پر خاطره در ذهن باقی بماند.
