کافه خوندنی

سلامت بینایی

همه کم و بیش با ساختمان و نحوه کار دستگاه بینایی آشنا هستیم. نور تابیده از اجسام و محیط، از راه مردمک وارد چشم و از طریق عدسی روی دیواره پشتی کره چشم و شبکیه متمرکز می شود. اطلاعات تصویری روی شبکیه، به صورت امواج الکتریکی – عصبی به مغز منتقل و فرد قادر به دیدن می شود.

در این بخش ابتدا به طور مختصر به برخی اجزاء ساختمان چشم و سپس به نکاتی در خصوص سلامت بینایی در دوران نوجوانی می پردازیم.

ساختمان چشم

پلک

پلک از چشم محافظت می کند و مانند دیواری جلوی ورود اجسام و ذرات به چشم را می گیرد. همچنین باز و بسته شدن مداوم پلک باعث تراوش اشک بر سطح چشم و مرطوب نگه داشتن و پاک کردن ذرات خارجی از سطح چشم می شود. مژه ها نیز از ورود گرد و غبار و ذرات مختلف به چشم جلوگیری می کنند.

غدد اشکی

غدد اشکی چشم در سمت خارجی و بالای پلک فوقانی قرار دارد و اشک تولید شده در این غدد از طریق مجاری اشکی وارد چشم شده و با پلک زدن در سطح چشم پخش می شود. ترشحات اشکی از طریق دو منفذ کوچک که در بالا و پایین گوشه داخلی قرار دارد، در کیسه اشکی جمع می شود و از طریق مجرای بینی – اشکی به مجرای بینی می ریزد. غدد اشکی به طور مرتب در حال تولید اشک شده از این غدد به شست و شو و ضد عفونی کردن سطح چشم ها، مرطوب و لغزنده نگه داشتن چشم ها کمک می کند.

قرنیه

قرنیه قسمت شفاف جلوی کره چشم است که در جلوی عنبیه و عدسی قرار دارد و به دلیل انحنایی که در سطح کروی چشم دارد باعث همگرا شدن نورهای اجسام خارجی در چشم می شود. قرنیه مانند شیشه ای شفاف در یک اتاق تاریک عمل می کند و برای آن که نور بتواند وارد چشم شده و به پرده شبکیه برسد ابتدا باید از قرنیه عبور کند به همین دلیل در صورت ایجاد هرگونه ناهمواری، لکه یا کدورت بر آن، وضوح تصویر دچار اشکال و باعث تاری دید می شود. قرنیه و عدسی نقش مهمی در تمرکز نور و اجسام خارجی بر روی شبکیه چشم و دیدن واضح اجسام دارند. اگر انحنای قرنیه بیش تر و یا کم تر از حد طبیعی باشد تصاویر به جای آن که روی پرده شبکیه بیفتند در جلو یا پشت پرده شبکیه تشکیل می شوند. بنابراین قرنیه افراد نقش مهمی در تعیین دوربینی یا نزدیک بینی آن ها دارد و اکثر روش های جراحی برای اطلاح دید روی این بخش از چشم انجام می شوند.

عنبیه و مردمک

عنبیه بخش رنگ دانه دار پشت قرنیه است که رنگ چشم افراد را تعیین می کند. سوراخی که در وسط عنبیه قرار دارد مردمک نام دارد. انقباض و انبساط عضلات عنبیه باعث گشاد و تنگ شدن مردمک و تنظیم نور ورودی به چشم می شود. در محیط های پر نور مردمک با تنگ شدن و در محیط های کم نور با گشاد شدن، نور ورودی به چشم را تنظیم می کند.

اتاقک های قدامی و خلفی

از آن جایی که عنبیه شکل محدب کره چشم را ندارد و به حالت عمودی بین قرنیه و عدسی قرار می گیرد، فضایی بین عنبیه و قرنیه ایجاد می شود که به آن اتاقک قدامی و فضای بین عدسی و عنبیه را اتاقک خلفی چشم می گویند. در این فضاها مایعی به نام زلالیه جریان دارد که بطور مرتب درحال جایگزین شدن است. اگر به هر دلیلی تعادل بین تولید و خروج این مایع به هم بخورد مقدار مایع زلالیه در چشم افزایش پیدا می کند و فشار داخل کره چشم از حد طبیعی بیشتر و موجب ایجاد بیماری آب سیاه (گلوکوم) می شود.

عدسی

عدسی (لنز) جزئی تقریبا شفاف، بدون عروق و اعصاب در چشم است که در پشت عنبیه قرار دارد. در قسمت جلوی عدسی مایع زلالیه و در قسمت پشت، مایع زجاجیه وجود دارد. وظیفه عدسی متمرکز کردن پرتوهای نور بر روی شبکیه است که این کار را با تغییر انحناء خود انجام می دهد. ضخامت عدسی بسته به دوری یا نزدیکی شئ تغییر می کند؛ برای دیدن اجسام دور، عدسی کشیده تر می شود و برای دیدن اجسام نزدیک تر به حالت کروی تر در می آید. با افزایش سن، خاصیت ارتجاعی عدسی کم و دیدن اجسام نزدیک دچار مشکل می شود که به آن پیرچشمی می گویند. همچنین علاوه بر کاهش قدرت تغییر شکل عدسی، میزان شفافیت عدسی هم کم می شود و باعث تاری دید می شود که به آن آب مروارید (کاتاراکت) می گویند.

زجاجیه

زجاجیه ماده ژله ای شفافی است که در داخل کره چشم فضای بین عدسی و شبکیه را پر می کند. زجاجیه نقش مهمی در حفظ شکل کروی چشم دارد. همچنین فشار زجاجیه موجب نگه داشتن شبکیه در جای خود می شود و در صورت کم شدن این فشار، ممکن است شبکیه از جای خود جدا و موجب خونریزی و صدمه در شبکیه شود. با افزایش سن، حالت ژله ای زجاجیه در برخی قسمت ها کاهش پیدا می کند و به صورت ژلاتین بریده درمیآید، پروتئین و مواد داخل زجاجیه ضخیم می شوند و این اتفاق موجب از بین رفتن شفافیت زجاجیه می شود و حالتی مانند لکه یا پرش (به اصطلاح مگس پران) را در دید چشم ایجاد می کند.

شبکیه

شبکیه پرده ای نازک و دارای بافت عصبی است که دو سوم دیواره خلفی کره چشم را پوشانده است. سلول های گیرنده نوری، اشعه های نور را به پیام های عصبی تبدیل کرده و پیام از طریق عصب بینایی به مغز رفته و مورد رمزگشایی و تحلیل قرار می گیرد و به این ترتیب قادر به دیدن محیط اطراف خود می شویم. سلول های گیرنده نوری مختلفی در شبکیه وجود دارند که میزان حساسیت آن ها به نور متفاوت است. سلول های استوانه ای مربوط به دید در محیط های تاریک و سلول های مخروطی که در قسمت مرکز شبکیه (لکه زرد یا ماکولا) قرار دارند برای تشخیص رنگ و جزئیات هستند. وقتی به جسمی به طور مستقیم نگاه می کنیم تصویر آن روی ماکولا می افتد و به همین دلیل آن را با وضوح بیش تری می بینیم.

عصب بینایی

عصب بینایی در پشت کره چشم قرار دارد و پیام های عصبی را از شبکیه به مغز منتقل می کند. منطقه اتصال عصب بینایی به شبکیه، صفحه بینایی نام دارد. برخی از بیماری ها مانند ام اس (مالتیپل اسکلروزیس)، آب سیاه (گلوکوم) می توانند باعث صدمه به عصب چشم شوند. گلوکوم از بیماری های مهمی است که در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، می تواند فرد را دچار نابینایی کند.

عضلات چشم

حرکت چشم در جهات مختلف به وسیله 6 عضله کوچک چشم انجام می شود. عدم هماهنگی و یا اختلال این عضلات منجر به انحراف چشم می شود.

چه بکنیم؟ چه نکنیم؟

عوامل بسیاری در طول زندگی برسلامت بینایی فرد تأثیر می گذارند. بیماری های ارثی، بیماری هایی مانند قند، حوادث چشمی و عدم رعایت بهداشت فردی می توانند سلامت بینایی فرد را تحت تأثیر قرار دهند.

هنگام تماشای تلویزیون و کار با تلفن همراه به چشم های مان رحم کنیم!

استفاده طولانی مدت از ابزار پیشرفته مانند تلویزیون، نمایشگر، تلفن همراه و رایانک (تبلت) یکی از عادات زندگی امروزه به خصوص در بین نوجوانان و جوانان است. نگاه کردن طولانی مدت به این وسایل باعث کاهش پلک زدن و خشکی چشم می شود. استفاده طولانی مدت از این وسایل موجب خشکی، سوزش، درد و قرمز شدن چشم، سردرد، تاری دید و گاهی اشک ریزش می شود. استفاده از این وسایل در محیط های تاریک و قبل از خواب علاوه بر افزایش خطرات چشمی موجب اختلالات خواب در فرد می شوند.

        - از فشار و مالیدن زیاد چشم ها – به خصوص با دست های آلوده – خودداری کنیم.

        - مدت زمان استفاده از وسایلی مانند تلویزیون، نمایشگر، تلفن همراه، رایانک (تبلت) را کاهش دهیم.

        - هنگام کار با این وسایل به طور ارادی پلک بزنیم تا از خشکی چشم پیشگیری شود.

        - نمایشگر را در حالتی قرار دهیم که نور پنجره مستقیم به آن نتابد. از کار با این وسایل در محیط های خیلی روشن و یا تاریک پرهیز کنیم.

        - بعد از هر 10 تا 20 دقیقه نگاه کردن به این صفحات، به مدت 20 ثانیه به اشیاء با فاصله دور نگاه کنید و به چشم خود استراحت دهید.

        - برای استراحت به چشم ها، آنها را ببنیدید و در همان حالت چشم هایتان را به سمت بالا، راست، پایین و چپ حرکت دهید.

مراقب حوادث چشمی باشیم

یکی از دلائل مهم قابل پیشگیری در ایجاد کم بینایی و نابینایی، حوادث چشمی است که در هر سنی می توانند رخ بدهند اما بیش تر حوادث و صدمات چشمی در افراد زیر 25 سال اتفاق می افتند که بسیاری از آنها در حین فعالیت های ورزشی و تفریحی روی می دهند. از این حوادث می توان به ضربه دیدن، برخورد اجسام خارجی، سوختگی شیمیایی، سوختگی حرارتی و ناشی از آفتاب اشاره کرد.

- ضربه به چشم: می تواند ناشی از تصادفات، برخورد شئ سنگین به چشم و یا افتادن باشد. ضربه به چشم می تواند باعث ورم، کبودی اطراف چشم و قرمزی و یا در حالت شدید منجر به تاری دید و خون ریزی چشم یا ایجاد آب مروارید شود. بسیاری از مواقع برخورد توپ، دست یا پای هم بازی ها در هنگام ورزش و بازی و یا ضربه به علت مشت و لگد در شوخی ها و درگیری ها باعث ضربه به چشم می شود. دراین موارد لازم است چشم فرد را چشم پزشک معاینه کند و صدمات احتمالی داخلی مورد بررسی قرار گیرد. درصورت عدم شکل داخلی چشم، علائم ظاهری معمولاً پس از دو هفته بهبود پیدا می کنند. استفاده از کمپرس سرد پس از ضربه، می تواند در کاهش کبودی و ورم اطراف چشم کمک کننده باشد.

- آسیب ورود اجسام خارجی به چشم: یکی از حوادث چشمی شایع، ورود اجسام خارجی به چشم است. گاهی این اجسام آسیب رسانی کم تری برای چشم دارند مانند ذرات شن و خاک و یا خاشاک که دراین موارد از مالیدن چشم ها باید پرهیز کرد (زیرا ممکن است باعث خراش در سطح قرنیه شود) و چشم را باید با سرم شستشو و یا آب تمیز شستشو داد تا اجسام از چشم خارج شوند. اما درصورت ادامه داشتن درد، سوزش، آبریزش و قرمزی چشم باید به پزشک مراجعه کرد.

- درصورتی که جسم وارد شده تیز و برنده باشد و در چشم فرو رفته و باعث صدمه به چشم شده باشد (مانند شیشه، فلز، چوب، چاقو...) به هیچ وجه نباید سعی کنید جسم را از چشم خارج کنیم و باید از مالیدن چشم پرهیز کرد زیرا این کار موجب صدمات شدیدتر به چشم می شود. دراین موارد باید چشم را به آرامی و بدون فشار، بسته و بدون دستکاری، هرچه سریع تر به چشم پزشک مراجعه کرد. حتی در مواردی که جسم وارد شده بزرگ باشد و در چشم مانده باشد (مانند چاقو یا شاخه درخت)، به هیچ وجه نباید جسم مورد نظر را خارج کرد بلکه باید آن را ثابت نگه داشت و هرچه سریع تر به مراکز درمانی مراجعه کرد.

سوختگی چشمی

- سوختگی شیمیایی: سوختگی های شیمیایی چشمی ناشی از ورود مواد شیمیایی اسیدی یا قلیایی آسیب رسان به داخل چشم است که می تواند به صورت جامد، مایع، گاز باشد و سبب آسیب دیدن سلول های سطح چشم، قرنیه و یا اتاقک قدامی چشم شود و حتی در موارد شدید به کل کره چشم آسیب رساند. از این مواد می توان به جرم گیرها و شوینده ها، ضدعفونی کننده ها، مواد آرایشی، سموم، گچ و آهک، مواد آزمایشگاهی اشاره کرد. در هنگام ورود مواد شیمیایی لازم است از مالیدن چشم پرهیز شود و بلافاصله شستشوی چشم با آب فراوان به مدت 10 تا 15 دقیقه و بصورت متوالی انجام گیرد و برای پیگیری به مراکز درمانی مراجعه کرد. برای شستشو بایستی مصدوم سر خود را کج کرده و پلک ها را با دو انگشت کاملا باز نگه دارد و جریان آب را بصورتی که از گوشه داخلی چشم وارد و از گوشه خارجی آن خارج شود، هدایت کند.

- سوختگی حرارتی و اشعه فرابنفش (UV): حرارت ناشی از مواد و مایعات داغ، سیگار، آتش و مواد منفجره می تواند به پلک و چشم ها آسیب برساند و درصورت شدید بودن حرارت گاهی به از دست دادن بینایی منجر می شود. از موارد بسیار شایع می توان به آسیب های چشمی ناشی از انفجار ترقه و مواد آتش زا در جشن هایی مانند چهارشنبه سوری اشاره کرد که هرساله باعث صدمات جدی در افراد می شود. در این موارد باید چشم را با پانسمان تمیز پوشاند و مصدوم را هرچه سریع تر به مرکز درمانی رساند.

بدلیل حفظ حقوق مولف، متن کامل کتاب در این سایت ارائه نمی‌شود.

بخش بعدی متن را می‌توانید در آن چه باید برای پیشگیری از معلولیت ها بدانیم - قسمت پنجم مطالعه نمایید.